تأخیر رشد در کودکان دو تا چهار سال: علل، تشخیص و پیگیری
تأخیر رشد به چه معناست؟ علت تأخیر رشد کودک چیست؟ آیا ممکن است کودکم تأخیر در رشد داشته باشد؟ احتمال اینکه کودک تأخیر رشد داشته باشد چقدر است؟ چه نوع مشکلاتی را ممکن است مشاهده کنید؟ چه موقع باید با پزشک تماس بگیرید؟ برای یافتن پاسخ امام این سؤالها در این مطلب با تأخیر رشد در کودکان دو تا چهار سال آشنا شوید.
آیا کودکتان مشکل رشد دارد؟
همانطور که رشد کودک خود تماشا میکنید و نقاط عطف او را پیشبینی میکنید، طبیعی است که کنجکاو شوید و حتی نگران باشید که آیا رشد او روی روال است. مثلاً با خودتان میگویید: «خواهرش تو این سن میتونست پیرهنش رو بپوشه، چرا این نمیتونه؟» اما احتمالاً کودکتان طبق جدول زمانی خاص خودش رشد مناسب دارد.
در بیشتر موارد، بچهها درست در زمان مورد انتظار به هر کدام از نقاط عطف رشد مانند یادگیری توالت رفتن، سهچرخهسواری و واضح صحبت کردن دست مییابند و اگر اینطور نباشد، خیلی زود به آن میرسند. از طرف دیگر، اگر کودک شما تأخیر رشد واقعیای داشته باشد، تشخیص زودهنگام مشکلات بالقوه اهمیت زیادی دارد.
تأخیر رشد به چه معناست؟
عبارت تأخیر در رشد یا تأخیر تکاملی را پزشکان هنگامی به کار میبرند که کودک طی بازهٔ زمانی وسیعی که نرمال تلقی میشود به نقاط عطف رشد نرسد. این تأخیر ممکن است در یک یا چند زمینه باشد. به عنوان مثال، مهارتهای حرکتی درشت و ظریف مانند توانایی پریدن و روی هم چیدن لگوها، مهارتهای ارتباطی و زبانی، یعنی هم مهارتهای «دریافتی»، که مربوط به درک و فهمیدن هستند و هم مهارتهای «بیانی» که مربوط به صحبت کردن هستند، مهارتهای خودیاری مانند یادگیری استفاده از توالت و لباس پوشیدن و مهارتهای اجتماعی مانند برقراری ارتباط چشمی و بازی با دیگران.
متخصصان رشد کودک میگویند: «مهم است که به یاد داشته باشیم گرچه رشد و تکامل کودکان به طور معمول در توالی مشخصی اتفاق میافتد، اما کودکان با سرعتهای مختلف و به شیوههای مختلفی رشد میکنند. بنابراین، به عنوان مثال، یک کودک ۲۵ ماهه ممکن است مهارتهای حرکتی بسیار پیشرفتهای داشته باشد، چون عاشق کندوکاو و تعامل از طریق حرکت است اما علاقهای به استفاده از مداد ندارد، درحالیکه کودک دیگری در همان سن ممکن است یک آدمک بکشد اما چابکی کمتری در مهارتهای حرکتی داشته باشد. مسئلهٔ مهمتر این است که کودک در همهٔ حوزهها پیشرفت رو به جلویی دارد.»
احتمال تأخیر رشد کودک چقدر است؟
مطالعات مختلف گزارش دادهاند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از بچههای زیر سه سال یک تأخیر رشد، مانند مشکل در یادگیری، برقراری ارتباط، بازی یا انجام فعالیتهای فیزیکی یا مهارتهای عملی داشتهاند. مداخلهٔ زودهنگام برای بسیاری از کودکان دچار تأخیر رشد میتواند تأثیر فوقالعاده زیادی داشته باشد. با این حال، یک مطالعه نشان داد که فقط حدود ۳ درصد از این کودکان توجه و کمک مناسب را دریافت کردند. به همین دلیل است که صحبت کردن با پزشک در صورت مشکوک بودن شما به تأخیر رشد فرزندتان اینقدر اهمیت دارد.
برخی ناتوانیها تا سن مدرسه رفتن کودک برطرف میشوند، درحالیکه سایر مشکلات تا مدتها بعدتر شناسایی نمیشوند. حدود ۱۵ درصد از بچههای زیر ۱۷ سال دارای ناتوانیهایی مانند اختلالات گفتاری و زبانی، نوعی ناتوانی ذهنی، اختلالات یادگیری یا مشکلات عاطفی و رفتاری هستند. در میان بچههای مبتلا به اختلال رشد، حدود ۴۰ درصد بیش از یک ناتوانی رشدی و کمتر از ۲ درصد آنها سه ناتوانی رشدی یا بیشتر دارند.
چه نوع مشکلاتی را ممکن است مشاهده کنید؟
بیشتر والدین نسبت به سنی که فرزندشان به مهارتهای حرکتی درشت مانند راه رفتن و بالا رفتن از پلهها میرسد و نسبت به اینکه آیا این دستاوردها «زودهنگام» یا «دیرهنگام» تلقی میشوند، بسیار حساس هستند. اما شما ممکن است متوجه مهارتهای حرکتی ظریف فرزندتان مانند توانایی یا ناتوانایی او در کشیدن دایره یا مسواک زدنش نیز بشوید. در عرصهٔ زبان، ممکن است متوجه شوید که فرزندتان در مورد زبان دریافتی، یعنی درک معنای کلمات و جملات یا زبان بیانی، یعنی بیان افکار در قالب کلمات و جملات، مشکل دارد.
فکر خوبی است که با جدول زمانی نرمال برای رشد مهارتهای شناختی و فیزیکی کودکان آشنا باشید، تا بتوانید از آن به عنوان یک رهنمود و معیار کلی استفاده کنید. به این ترتیب میدانید که برای مثال تا ۳۰ ماهگی بیشتر کودکان میتوانند دست خود را بشویند و خشک کنند و در ۳۶ ماهگی، بیشتر آنها میتوانند از سه تا چهار کلمه در جمله استفاده کنند. همچنین یاد خواهید گرفت که در ۲۴ ماهگی بیشتر کودکان میتوانند شش لگو را روی هم قرار دهند و در ۳۶ ماهگی اکثر آنها میتوانند یک رنگ را نام ببرند.
به خاطر داشته باشید که اگر فرزند شما زودرس متولد شده، ممکن است برای رسیدن به برخی نقاط عطف رشد نسبت به سایر بچههای همسن خود به زمان بیشتری نیاز داشته باشد. بیشتر پزشکان رشد کودک زودرس را با توجه به زمانی که باید متولد میشد (موعد مقرر تولدش و نه تاریخ تولد واقعیاش) ارزیابی میکنند و تا دومین یا سومین سالگرد تولدش مهارتهای او را با لحاظ کردن این معیار میسنجند.
علت تأخیر رشد کودک چیست؟
گاهی اوقات تأخیر در تکامل، علتی پزشکی مانند عوارض زایمان زودرس یا یک مورد ژنتیکی، مانند سندرم داون دارد و یا تأخیر میتواند نتیجهٔ یک بیماری یا سانحهٔ جدی باشد. تأخیر در رشد گفتاری و زبانی ممکن است ناشی از ضعف شنوایی یا مشکلی در حنجره، گلو، حفرهٔ بینی یا دهان باشد.
مشکل در مورد «قصد و نیت ارتباطی»، یعنی رساندن منظور خود با حالات چهره و بدن و کلمات ممکن است مربوط به مشکلی در سیستم عصبی مرکزی باشد. متخصصان رشد و تکامل اطفال میگویند: «اما در بیشتر مواقع هیچ علت پزشکی خاصی برای توضیح تأخیر در رشد یافت نمیشود.»
چه زمانی برای تأخیر رشد کودکان باید با پزشک تماس بگیرید؟
حس غریزی خود را دنبال کنید. شما کودک خود را بهتر از هر کسی میشناسید، بنابراین احتمالاً مشکلات یا مشکلات بالقوه را زودتر تشخیص میدهید. اگر سؤال یا نگرانیای دارید، آن را با پزشک در میان بگذارید، حتی اگر فقط محض اطمینان خاطر باشد. نوشتن برداشتهایتان از رشد کودک قبل از وقت ملاقات پزشک میتواند مفید باشد. این سؤالها را از خودتان بپرسید:
- آیا به طور خاص چیزی در مورد راه رفتن یا صحبت کردن کودکتان هست که شما را آزار میدهد؟
- آیا به نظر میرسد از نقطه عطفی که قبلاً به آن رسیده بود پسروی کرده است؟
- آیا علائم خاصی از تأخیر رشد فیزیکی یا علائم تأخیر رشد زبانی یا ارتباطی مشاهده کردهاید؟
خودتان میتوانید هر سؤال دیگری را که به ذهنتان میرسد به این بخش اضافه و آنها را بررسی کنید.
آیا پزشک کودک تأخیر در رشد را بررسی میکند؟
بله، پزشک کودکتان باید این کار را انجام دهد. کارشناسان توصیه میکنند که کودکان و بچهها در هر ویزیت چکآپ سلامت کودک به شکل غیررسمی از نظر تأخیرهای احتمالی غربالگری شوند و در چکآپ ۹ ماهگی، معاینات ۱۸ ماهگی و ۳۰ ماهگی والدین بچهها یک پرسشنامهٔ رسمی درمورد غربالگری رشد را پر کنند.
پزشک باید درباهٔ هر گونه نگرانی احتمالیتان از شما سؤال کند. با استفاده از آزمونهای استاندارد ارزیابی رشد و تکامل، پزشک مهارتهای حرکتی خاص، مهارتهای ارتباطی و زبانی و تواناییهای شناختی را بررسی خواهد کرد.
اگر مورد نگرانکنندهای پیدا کند، ممکن است شما را به پزشک متخصص در مسائل رشد ارجاع دهد. در آن صورت، کودک شما یک ارزیابی تکاملی خواهد داشت که مهارتهای او را به شکل عمیقتری ارزیابی خواهد کرد، یا اگر به نظر میرسد کودک شما تأخیر زبانی یا ارتباطی دارد، پزشک میتواند او را برای ارزیابی مختص رشد زبانی به یک آسیبشناس گفتار و زبان ارجاع دهد.
مطمئناً، تشخیص مشکلات بینایی و شنوایی که ممکن است روی رشد حوزههای دیگر تأثیر بگذارد، میتواند دشوار باشد، مگر اینکه شما یک متخصص باشید. چکآپ چشم و گوش نیز باید بخشی از هر ویزیت چکآپ کودک باشد. اگر پزشک فرزندتان مشکوک به مشکلی باشد، ممکن است بخواهد آزمایشات شنوایی یا بینایی جامعتری انجام دهد.
اگر نگران رشد کودک خود در فاصلهٔ بین ویزیتهای منظم چکآپ سلامت هستید، منتظر چکآپ بعدی نمانید. با پزشک تماس بگیرید و نگرانی خود را توضیح دهید. او ممکن است بتواند ترس شما را به سرعت آرام کند یا ممکن است بخواهد بلافاصله وقت ویزیتی برای غربالگری تکاملی او تعیین کند.
اگر فرزندتان توسط پزشکش ارزیابی شده است و شما همچنان نگران هستید، در مشورت با یک پزشک دیگر تردید نکنید. به دنبال متخصص اطفال با تخصص در زمینههای رشد باشید یا اگر نگران تأخیر زبانی کودک خود هستید، با یک آسیبشناس گفتار مشورت کنید. در مورد لکنت زبان در کودکان بیشتر بدانید.
علاوه بر این، بیشتر کشورها برنامههای مداخلهٔ زودهنگامی دارند که ارزیابیها و غربالگریهای تکاملی رایگان را به افراد واجد شرایط ارائه میدهد. تصمیم به هر کاری میگیرید، بهتر است پزشک مراقب اصلی کودکتان را از مراجعه به سایر پزشکان و یافتههای آنها مطلع کنید.
