شایع ترین دلایل ناباروری در مردان
حدود ۲۰ درصد زوج‌های ایرانی دچار مشکلات ناباروری هستند، به این معنی که با وجود داشتن رابطه جنسی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری به مدت یکسال یا بیشتر نتوانستند بچه دار شوند. یکی از علل ناباروری در زوج‌ها ناشی از ناباروری مردان است. پیگیری به موقع و انجام آزمایش‌های لازم برای تشخیص دلیل نازایی می‌تواند منجر به درمان مشکل و افزایش شانس بارداری زوج‌ها شود. در این مطلب می‌توانید با شایع ترین دلایل ناباروری مردان آشنا شوید.
ناباروری مردان چیست؟
ناباروری مردان به وضعیتی گفته میشود که در آن مرد قادر به بارور کردن تخمک زن نیست. این مشکل می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که بر تولید، حرکت یا شکل اسپرم تأثیر می‌گذارند. علل ناباروری مردان می‌تواند شامل مشکلات انسدادی و نقص ساختاری در مجاری تولید اسپرم یا مشکلات هورمونی باشد. عوارض بیماری‌ها، عوامل زیست محیطی، استفاده از مواد مخدر، تغذیه نامناسب و استرس نیز می‌توانند در ایجاد ناباروری مؤثر باشند. برای درمان این مشکل انجام بررسی‌ها توسط پزشک متخصص ناباروری و انجام آزمایشات مربوطه برای تشخیص درست و تعیین روش‌های درمانی مناسب بسیار مهم است.
عوامل مؤثر در ناباروری آقایان
در صورت داشتن مشکل باروری، متخصص معمولاً وضعیت سلامت مرد و زن را بررسی می‌کند. برای بررسی توانایی باروری مرد، پزشک علاوه بر آزمایش‌های خون و اسپرم، نیاز به دانستن سابقۀ پزشکی و سبک زندگی او دارد. برخی از سوابق خانوادگی یا روش زندگی مرد ممکن است بر توانایی باروری او تاثیر گذار باشد. برخی از مواردی که می‌تواند تأثیر منفی بر توانایی باروری مرد داشته باشد، در زیر آورده شده است:
- مصرف دخانیات و مواد مخدر
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- مصرف داروهای استروئیدهای آنابولیک مورد استفادۀ بدن‌ساز‌ها
- مصرف داروهای حاوی تستوسترون یا داروهای درمان آرتروز، فشار خون، افسردگی، سرطان، عفونت یا اختلالات گوارشی
- بیماری مزمن مثل دیابت، سرطان یا بیماری تیروئید
- تغذیه نامناسب
- اضافه وزن زیاد
- قرار گرفتن در معرض سموم نظیر آفت‌کش‌ها یا سرب
- بیضه نهفته در سن نوزادی یا کودکی
- ابتلا به فتق بیضه
- سابقۀ ابتلا به بیماری های آمیزشی نظیر کلامیدیا یا سوزاک
در صورت وجود این فاکتورهای افزایش خطر، پزشک خود را در جریان قرار دهید و از او دربارۀ راه‌های افزایش شانس داشتن یک بارداری سالم راهنمایی بگیرید.
دلایل ناباروری در آقایان
برای باردار کردن مردان باید اسپرم سالم و کافی تولید کنند که این شامل تشکیل و رشد اندام‌های تناسلی مردانه در دوران بلوغ و ترشح هورمون تستوسترون و سایر هورمون‌ها برای حفظ تولید اسپرم است. اسپرم‌ها پس از تولید در بیضه‌ها وارد لوله‌های ظریفی می‌شوند و از آنجا با مایع منی مخلوط شده و از آلت تناسلی خارج می‌شوند. برای باروری باید اسپرم کافی در مایع منی وجود داشته باشد. اگر تعداد اسپرم در مایع منی کم باشد، احتمال بارور شدن تخمک نیز کاهش می‌یابد. تعداد کم اسپرم به معنای 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی یا کمتر از 39 میلیون اسپرم در هر انزال است. اسپرم همچنین باید عملکرد درستی داشته باشد و قادر به حرکت باشد. اگر تحرک یا عملکرد اسپرم غیرطبیعی باشد، ممکن است نتواند به تخمک همسر برسد یا به آن نفوذ کند. در ادامه به مهمترین علت های ناباروری مردان می‌پردازیم.
دلایل پزشکی ناباروری مردان
برخی مشکلات در سلامت و درمان‌های پزشکی از جمله مهمترین علت ناباروری در مردان است. در ادامه تعدادی از مهمترین دلایل ناباروری در مردان را بیان می‌کنیم.
واریکوسل و ناباروری
واریسی و متورم شدن سیاهرگ‌های کیسۀ بیضه یا اسکروتوم را واریکوسل می‌گویند. واریکوسل باعث جریان خون غیرطبیعی و افزایش دمای بیضه‌ها میشود که ممکن است بر تولید اسپرم چه به لحاظ کمی و چه کیفی تأثیر منفی داشته باشد. این مشکل در اغلب مردان هیچ علامتی به همراه ندارد، اما برخی در ناحیۀ کیسۀ بیضه احساس درد می‌کنند، مخصوصاً پس از نشستن، ایستادن یا ورزش کردن به مدت طولانی که ممکن است این درد به صورت پراکنده یا متمرکز باشد.
پزشک معمولاً با معاینۀ بیضه یا سونوگرافی احتمال وجود واریکوسل را بررسی می‌کند. اگر واریکوسل دلیل ناباروری مردان باشد، ممکن است پزشک با جراحی مشکل را رفع کند. همچنین با روش‌های کمک باروری مثل تلقیح داخل رحمی اسپرم یا IUI ، لقاح خارج از رحم یا IVF و میکرواینجکشن می‌تواند به باروری کمک کند.
مشکلات انزال مردان
درصد کمی از مردان به انسداد مجرای انزال دچار هستند که مانع از رسیدن اسپرم به مایع انزال میشود که این از جمله علل ناباروری در مردان به شمار می‌رود. انسداد یا آسیب دیدن اندامی که اسپرم را از بیضه‌ها خارج یا اسپرم را به مجاری انزال هدایت می‌کند باعث میشود اسپرم در مایع منی وجود نداشته باشد.
برخی مردان نیز به انزال رتروگراد یا پس‌گرد دچار هستند. این نوع انزال زمانی رخ می‌دهد که مایع منی به جای خارج شدن از آلت تناسلی هنگام انزال، وارد مثانه میشود، زیرا ماهیچۀ موجود در دهانۀ مثانه به درستی عمل نمی‌کند. آسیب، عفونت، دیابت، مشکلات نورولوژیک، نقص‌های مادرزادی یا وازکتومی آقایان می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در انزال شود.
این مشکلات معمولاً علائمی ندارد، اما در صورت دچار شدن به انزال پس‌گرد، ممکن است شاهد کدر بودن ادرار باشید یا هنگام رابطۀ جنسی و انزال، مقدار کمی مایع یا هیچ مایعی از آلت تناسلی خارج نشود. پزشک برای درمان این دلیل ناباروری در مردان ممکن است عمل جراحی را توصیه کند. همچنین در صورت وجود این مشکل پزشک می‌تواند با استخراج اسپرم از مرد و با روش IUI، روش IVF و میکرواینجکشن مشکل بارداری را رفع کند.
خارج نشدن بیضه از شکم
در برخی مردان، در طول رشد جنینی، یک یا هر دو بیضه از شکم به داخل کیسه حاوی بیضه‌ها نزول نمی‌کنند و کاهش قدرت باروری در مردانی که این وضعیت را داشته‌اند، شایع‌تر است. عدم نزول بیضه‌ها از جمله علت‌های ناباروری در مردان است.
تعداد و کیفیت اسپرم‌ها
یکی از دلایل ناباروری در مردان کم بودن تعداد اسپرم‌ها در مایع منی، کم‌تحرکی یا غیرطبیعی بودن شکل اسپرم‌هاست که در چنین وضعیتی قادر به بارورسازی تخمک نیستند. مشکلات مربوط به تولید اسپرم یا کیفیت آن ممکن است به خاطر عدم تعادل هورمونی، بیماری یا صدمه دیدن اندام‌های ادراری یا تناسلی، تب یا قرار گرفتن در معرض گرمای شدید، برخی اختلالات ژنتیکی و برخی مواد مخدر و سموم اتفاق بیفتد. این مشکل هیچ علائم خاصی ندارد و پزشک با انجام آزمایش آنالیز اسپرم می‌تواند به آن پی ببرد.
در این آزمایش وضعیت اسپرم در مایع منی مرد بررسی میشود. پزشک ممکن است برای درمان این نوع مشکل، داروهای باروری برای مرد تجویز کند. این داروها در ساخته شدن اسپرم‌های دارای کیفیت مؤثر است. همچنین درصورتی‌که به اندازۀ کافی اسپرم سالم وجود داشته باشد، پزشک ممکن است روش IUI، روش IVF و میکرواینجکشن را توصیه کند. در این روش، تخمک زن از رحم خارج میشود و با اسپرم‌های جمع‌آوری‌شدۀ مرد در محیط آزمایشگاهی بارور میشود.
پادتن‌های ضداسپرم
یکی دیگر از علت های ناباروری در مردان، تولید پادتن‌هایی در بدن مرد است که بر ضد اسپرم فعالیت می‌کند و به اشتباه اسپرم‌ها را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و سعی می‌کنند آنها را از بین ببرند یا موجب اختلال در عملکرد آنها شده و تحرک و قدرت باروری اسپرم را کاهش می‌دهتد. این پادتن‌ها معمولاً در افرادی که وازکتومی انجام داده‌اند یا دچار انسداد لوله‌ها شده‌اند بیشتر به وجود می‌آید. برای درمان این مشکل پزشک معمولاً روش IVF و میکرواینجکشن را استفاده می‌کند. همچنین ممکن است پزشک مصرف استروئید‌هایی مثل پردنیزون را برای سرکوب پادتن‌ها تجویز کند. البته مصرف طولانیمدت این داروها ممکن است عوارضی را برای مردان به دنبال داشته باشد.
عفونت
برخی عفونت‌ها می‌توانند در تولید یا سلامت اسپرم اختلال ایجاد کنند یا باعث ایجاد اسکارهایی شوند که مسیر عبور اسپرم را مسدود می‌کند که می‌تواند دلیل ناباروری مردان باشد. این عفونت‌ها شامل التهاب اپیدیدیم (اپیدیدیمیت) یا بیضه‌ها (اورکیت) و برخی عفونت‌های مقاربتی، از جمله سوزاک یا اچ آی وی (HIV) است. اگرچه برخی عفونت‌ها می‌توانند منجر به آسیب دائمی به بیضه شوند، اما در اغلب موارد اسپرم هنوز قابل بازیابی است.
تومورها
سرطان‌ها و تومورهای غیر بدخیم می‌توانند مستقیماً از طریق غدد ترشح کننده هورمون‌های تولید مثلی مثل غده هیپوفیز یا از طریق علل ناشناخته بر اندام‌های تناسلی مردان تاثیر بگذارند و از علل ناباروری در مردان باشند. در برخی موارد نیز انجام جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی برای درمان تومورها می‌تواند روی باروری مردان تاثیر بگذارد.
عدم تعادل هورمونی
دلیل ناباروری در مردان می‌تواند ناشی از اختلالات مربوط به خود بیضه‌ها یا ناهنجاری‌هایی باشد که بر سایر سیستم‌های هورمونی از جمله هیپوتالاموس، هیپوفیز، تیروئید و غدد فوق کلیوی تاثیر می‌گذارد. تستوسترون پایین یا هیپوگنادیسم مردانه و سایر مشکلات هورمونی می‌توانند به دلایل متعددی ایجاد شوند.
نقص در لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم
تعدا زیادی لوله مختلف اسپرم را حمل می‌کنند. آنها می‌توانند به دلایل مختلفی مسدود شوند، از جمله به دلیل آسیب ناخواسته ناشی از جراحی، عفونت‌های قبلی، تروما یا وجود یک ضایعه غیر طبیعی مثل فیبروز کیستیک یا بیماری‌های ارثی مشابه.
انسداد می‌تواند در هر بخشی از جمله در داخل بیضه، در لوله‌هایی که بیضه را تخلیه می‌کنند، در اپیدیدیم، در مجرای دفران، نزدیک مجاری انزال یا در مجرای ادرار رخ دهد.
نقص کروموزومی یکی از دلایل ناباروری مردان
اختلالات ارثی مانند سندرم کلاین فلتر باعث رشد غیرطبیعی اندام‌های تناسلی مردانه می‌شوند. در سندرم کلاین فلتر یک مرد با دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y، به جای یک X و یک Y متولد میشود. فیبروز کیستیک و سندرم کالمن از دیگر سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با علل ناباروری در مردان هستند.
مشکلات مربوط به رابطه جنسی
این مسائل شامل مشکل در حفظ نعوظ به مدت کافی یا اختلال نعوظ، انزال زودرس، رابطه جنسی دردناک، ناهنجاری‌های آناتومیکی مانند قرار داشتن سوراخ مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی (هیپوسپادیاس) یا مشکلات روانی یا مشکلاتی در ارتباط بین زوجین باشد که در رابطه جنسی اختلال ایجاد می‌کنند و می‌تواند علت ناباروری در مردان نیز باشد.
بیماری سلیاک
بیماری سلیاک که اختلالی گوارشی است که به دلیل حساسیت به گلوتن یا پروتئین موجود در گندم ایجاد میشود نیز ممکن است علت ناباروری مردان باشد. ممکن است پس از اتخاذ رژیم غذایی بدون گلوتن باروری بهبود یابد.
داروها
درمان جایگزینی تستوسترون، استفاده طولانیمدت از استروئیدهای آنابولیک، داروهای سرطان یا شیمی درمانی، برخی از داروهای زخم معده، برخی داروهای آرتریت و برخی داروهای دیگر می‌توانند تولید اسپرم را مختل کرده و قدرت باروری را کاهش یا دلیل ناباروری مردان باشد.
سابقه جراحی
برخی جراحی‌ها از جمله وازکتومی، جراحی کیسه بیضه یا بیضه، جراحی‌های پروستات و جراحی‌های بزرگ شکمی که برای سرطان‌های بیضه و رکتوم انجام می‌شوند ممکن است مانع از تولید اسپرم یا انزال شوند که این می‌تواند علت ناباروری مردان باشد.
دلایل محیطی ناباروری
قرار گرفتن بیش از حد در معرض برخی عناصر محیطی مثل گرما، سموم و مواد شیمیایی می‌تواند در تولید اسپرم یا عملکرد اسپرم را مختل کند. علل محیطی خاص که از علت‌های ناباروری مردان است شامل موارد زیر میشود:
مواد شیمیایی صنعتی. قرار گرفتن طولانیمدت در معرض برخی مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، حلال‌های آلی و مواد رنگ‌آمیزی ممکن است در کاهش تعداد اسپرم نقش داشته باشد.
قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین. قرارگیری در معرض سرب یا سایر فلزات سنگین نیز ممکن است دلیل ناباروری مردان شود.
پرتودرمانی یا اسکن با اشعه ایکس. قرار گرفتن در معرض اشعه‌ها می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد، اما در اغلب موارد تولید اسپرم در نهایت به حالت عادی برمی‌گردد.دزهای بالای تابش اشعه، تولید اسپرم را می‌تواند برای همیشه کاهش یابد.
گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها. دمای بالا ممکن است تولید اسپرم و عملکرد آن را مختل کند. اگرچه مطالعات در این مورد محدود و بدون نتیجه قطعی هستند، اما استفاده مکرر از سونا یا جکوزی ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم را کاهش و دلیل ناباروری در مردان باشد.
نشستن طولانی مدت، پوشیدن لباس‌های تنگ یا کار با لپ تاپ برای مدت طولانی نیز ممکن است دمای کیسه بیضه را افزایش دهد و تولید اسپرم را به میزان اندکی کاهش دهد. اما، نتیجه تحقیقات در این موارد به عنوان علت‌های ناباروری مردان قطعی نیست.
دلایل مربوط به سبک زندگی
برخی دیگر از علل ناباروری مردان عبارتند از:
مصرف مواد مخدر. مصرف کوکائین یا ماری جوانا ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم و همچنین کیفیت آن را کاهش دهد.
مصرف الکل. نوشیدن الکل می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش دهد، باعث اختلال نعوظ و کاهش تولید اسپرم شود. بیماری کبدی ناشی از نوشیدن زیاد الکل نیز ممکن است از جمله علت های ناباروری آقایان باشد.
استعمال دخانیات. مردان سیگاری ممکن است تعداد اسپرم کمتری نسبت به افراد غیر سیگاری داشته باشند. بودن در معرض دود سیگار نیز ممکن است روی باروری مردان تاثیر بگذارد.
وزن. اضافه وزن و چاقی نیز می‌تواند از طریق تاثیر مستقیم بر اسپرم و تغییرات هورمونی باروری را از جهات مختلفی تحت تاثیر قرار دهد و حتی از جمله دلایل ناباروری مردان باشد.
بنابر آنچه گفته شد دلایل ناباروری در مردان بسیار متنوع بوده که از جمله شایع‌ترین آن می‌توان به تعداد کم و تحرک ناکافی اسپرم، عدم وجود اسپرم و مشکلات انزال در آقایان، مشکلات هورمونی و عفونت‌ها، مصرف برخی داروها و سبک زندگی ناسالم اشاره کرد. اگر نگران باروری خود هستید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید. پزشک می تواند با انجام آزمایشاتی مانند آزمایش اسپرم و معاینه فیزیکی، علت ناباروری در مردان را مشخص کند. درمان مشکلات در باروری نیز به علت آن بستگی دارد.
سوالات متداول
مشکلات در کمیت و کیفیت اسپرم، شکل غیرطبیعی و تحرک ناکافی اسپرم، مشکلات انزال از جمله انزال رتروگراد و اختلالات جنسی و عوامل مربوط به سبک زندگی از جمله چاقی از جمله شایع ترین دلایل هستند.
بله. کلیه عوامل مرتبط با سبک زندگی ناسالم از جمله اضافه وزن و چاقی می‌تواند از جمله علت های ناباروری آقایان باشد.
درمان جایگزینی تستوسترون، استفاده طولانیمدت از استروئیدهای آنابولیک، داروهای سرطان یا شیمی درمانی، برخی از داروهای زخم معده و برخی داروهای آرتریت از جمله داروهای موثر بر ناباروری هستند.
