خون بند ناف: روند ذخیرهٔ سلولهای بنیادی از اتاق زایمان تا بانک خون بند ناف
اگر باردارید و مشغول آماده شدن برای زایمان هستید، بهتر است بدانید یکی از نکاتی که میتوانید در موردش بیشتر تحقیق کنید بند خون ناف کودکتان و لزوم ذخیره کردن آن موقع زایمان است. اما خون بند ناف چیست؟ در این مطلب با سلولهای بنیادی، خون بند ناف، اهمیت ذخیرهسازی سلولهای بنیادی خون بند ناف نوزاد، مزایای استفاده از خون بند ناف، مدت زمان نگهداری خون بند ناف، نحوه و فرایند آمادهسازی و ذخیره کردن خون بند ناف آشنا شوید.
خون بند ناف
خون بندناف، خونی است که بعد از به دنیا آمدن نوزاد در بند نافی که از ریشهٔ ناف کودکتان بریده و جدا شده است باقی میماند و همراه آن دور ریخته میشود. این خون علاوه بر سلولهای خونی، حاوی سلولهای بنیادی خونساز است. ویژگی مهم سلولهای خونی بند ناف، نبود تکامل یا تکامل یدا نکردن سلولهای خونی از جمله لنفوسیتهای آن است که در نتیجه احتمال بیشتری برای ایجاد پیوند بین این نوع سلولها در مقایسه با پیوندهای مغز استخوان وجود دارد.
مطالعات نشان داده است که سلولهای بنیادی خونساز توانایی تغییر به سایر سلولها را نیز دارند که میتواند راهکار بسیار ارزشمندی برای درمان بسیاری از بیماریها در آیندهای نزدیک باشند. شما میتوانید برای حفظ خون ارزشمند بند ناف کودکتان، در دوران بارداری با یک بانک خون برای راهنمایی و مشاوره تماس بگیرید.
در مورد بانک خون بند ناف بدانید.
سلولهای بنیادی
سلولهای بنیادی در خون بند ناف کودکتان موجود است. سلول بنیادی، سلولی است که دارای دو ویژگی مهم برای بدن را که یکی توانایی تکثیر یا خودنوزایی و دیگری توانایی تغییر یا تبدیل به انواع سلولهای بدن است، دارد. سلولهای بنیادی به دو دسته و نوع زیر تقسیم میشوند:
- سلول بنیادی که میتواند سلول بنیادی جنینی باشد، یعنی به تمام سلولهای بدن تبدیل شود.
- سلول بنیادی فرد بزرگسال و بالغ که می تواند به ردهٔ خاصی از سلولها مانند سلول خونی، قلبی، عصبی و غضروفی تبدیل شود.
سلولهای بنیادی در بافتهای مختلف بدن وجود دارند و در ترمیم بافتهای بدن به دنبال آسیب و جراحت مؤثر هستند و میتوانند در بافتهای آسیبدیدهای که بخش عمدهٔ سلولهایشان از بین رفته است، جایگزین سلولهای آسیبدیده شوند و به ترمیم و رفع مشکل و نقص در آن بافت کمک کنند.
اهمیت ذخیرهٔ سلولهای بنیادی خون بند ناف نوزاد
خون بند ناف، خونی است که پس از تولد کودکتان در بند ناف و جفت باقی میماند و دور ریخته میشود. سلولهای بنیادی در این خون قرار دارند. سلولهای بنیادی خون بند ناف مثل سلولهای بنیادی خونساز مغز استخوان به سلولهای زیر تقسیم میشوند:
- گلبولهای قرمز، که اکسیژن را به تمام بدن حمل میکنند.
- گلبولهای سفید، که در سیستم ایمنی نقش فعالی دارند.
- پلاکتها، که به انعقاد خون کمک میکنند.
همچنین این سلولها قادر به ساخت انواع سلولهای دیگر و ترمیم و نگهداری سلولها هنگام بروز صدمه و جراحت هستند. بنابراین، اگر امکان جمعآوری و ذخیرهسازی این سلولها فراهم شود، همواره منبعی غنی از سلولهای بنیادی خونساز در اختیار است که میتوانند در بیماریهایی که منشأ خونی دارند و اختلال در فعالیت مغز استخوان و سیستم ایمنی تلقی میشوند مورد استفاده قرار بگیرد. در دسترس بودن، کاهش احتمال رد پیوند، کاهش خطر آلودگی و شانس یافتن نمونه با تطابق ژنتیکی از مهمترین جنبههای اهمیت ذخیرهسازی خون بند ناف است.
بیماریهای قابل درمان از طریق سلولهای خون بند ناف
برخی از بیماریها و اختلالاتی که از طریق سلولهای خون بند ناف قابل درمان هستند شامل موارد زیر است:
- اختلالات سلولهای بنیادی مثل کمخونی آپلاستیک و کمخونی فانکونی و هموگلوبینوری حملهای شبانه یا PNH
- لوسمی یا لوکمیهای حاد و لوسمی تمایزنیافتهٔ حاد
- لوسمیهای مزمن مثل لوسمی میلوئید مزمن یا CML
- بیماریهای نقص در تولید لنفوسیتها مانند لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین
- ناهنجاریهای ارثی گلبولهای قرمز مانند بتا-تالاسمی ماژور و کمخونی سلول داسیشکل
- اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی مثل سندرم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی و سندرم دی جرج
- نقص ارثی پلاکتی مانند ترومبوسیتوپنی مادرزادی
- اختلالات پلاسماسل مثل مولتیپل میلوما، لوسمی پلاسماسل
- بیماریهای ارثی مثل سندرم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف و بیماریهای آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکتههای قلبی و مغزی، بیماریهای کبدی و دیستروفی عضلانی
مزایای استفاده از خون بند ناف
مغز استخوان و بند ناف هر دو واجد سلولهای بنیادی خونساز هستند که به بازسازی مجدد سیستم خونی و سیستم ایمنی بدن کمک میکنند. مطالعات نشان داده است مغز استخوان دارای بالاترین درصد از سلولهای بنیادی خونساز و خون بند ناف دارای سلولهای پیشساز خونی و بنیادی خونساز است. مزایای استفاده از خون بند ناف در مقایسه با مغز استخوان به این شکل است:
- جمعآوری خون بندناف نسبت به مغز استخوان آسانتر است.
- این کار کاملاً بدون درد انجام میشود ولی جمعآوری خون مغز استخوان نیازمند روشهای جراحی است و معمولاً نیاز به بیهوشی دارد و میتواند همراه با درد برای دهنده باشد.
- میزان واکنشهای رد پیوند در گیرندگان خون بند ناف نسبت به خون مغز استخوان کمتر است.
- اهدای خون بند ناف خطری برای اهداکنندهٔ آن، یعنی مادر و نوزاد ندارد.
- سلولهای بنیادی و پیشسازی خون بندناف نسبت به مغز استخوان قدرت تکثیر بیشتری دارند.
- مطالعات نشان دادهاند که سلولهای بنیادی بند ناف سلولهای خونی بیشتری نسبت به مغز استخوان تولید میکنند.
معایب استفاده از خون بند ناف
خون بند ناف مزایای زیادی دارد ولی برخی از مشکلات و محدودیتهای آن که لازم است بدانید به شکل زیر است:
- حجم خون بند ناف و تعداد سلولهای حاصل از آن محدود است.
- این سلولها بر اساس نوع ذخیرهسازی، فقط یک یا دو بار قابل استفاده هستند، چون یک بار فرصت خونگیری از بند ناف وجود دارد و آن هم زمان زایمان است.
- حضور بیماریهای ژنتیکی نهفته در خانواده و امکان انتقال به گیرنده نیز استفاده از خون بند ناف را محدود میکند.
- مدت زمان مورد نیاز برای لانهگزینی سلولهای بنیادی بند ناف نسبت به خون محیطی و مغز استخوان زیادتر است و در نتیجه جایگزینی سلولها و تولید سلولهای جدید خونی با تأخیر انجام میشود.
- امکان آغشتگی با خون مادر در زمان خونگیری از جمله موارد دیگری است که استفاده از خون بند ناف را دچار مشکل خواهد کرد.
روند گرفتن و ذخیرهٔ سلولهای بنیادی خون بند ناف از اتاق زایمان تا بانک خون بند ناف
پس از تولد نوزاد، بند ناف و جفت جدا میشوند و خون آن توسط کیسهٔ مخصوص یا سرنگ جمعآوری خواهد شد. این فرایند کاملاً بدون درد است و طی آن به مادر و کودک آسیبی وارد نمیشود. فرایند جمع آوری و فریز سلولهای بنیادی خون بند ناف طی مراحل زیر از اتاق زایمان تا بانک انجام میشود:
- کارشناسی برای خون گرفتن در زمان زایمان در اتاق عمل حضور مییابد و پس از تولد نوزاد کار خونگیری از بند ناف را انجام میدهند.
- خون جمعآوریشده در کیت مخصوص به پدر یا همراه مادر تحویل داده میشود.
- نمونه خون باید با حفظ شرایط استاندارد به بانک خون منتقل شود.
- نمونه خون پس از انجام کنترل کیفی اولیه وارد آزمایشگاه پردازش میشود.
- سلولهای بنیادی خون بند ناف در صورت داشتن استاندارد لازم از نظر تعداد سلول، آزمایشات سرولوژی و آزمایشات میکروبی که روی خون بند ناف انجام میشود ذخیره خواهد شد.
- سلولهای بنیادی درون تانکهای مخصوص در دمای منهای ۱۹۶ درجهٔ سانتیگراد نگهداری میشوند.
مدت زمان نگهداری خون بند ناف
از نظر تئوری سلولهای بنیادی را میتوان به مدت نامحدود نگهداری کرد. از لحاظ تجربی و عملی اولین انجماد خون بند ناف در سال ۱۹۷۰ انجام گرفته است و بنابراین حداکثر زمان تجربی حاصل نزدیک به ۳۰ سال است. به این ترتیب، نهایت زمان نگهداری همچنان بدون پاسخی مضخص و قطعی است. نتایج آزمایشهای انجامشده روی نمونههایی که ۱۵ سال بعد از انجماد مورد بررسی قرار گرفتهاند گویای سالم بودن نمونهها و توانایی آنها در بازسازی مجدد سیستم خونساز بوده است. برای نگهداری و ذخیرهسازی طولانیمدت خون بند ناف بهتر است نمونه دارای شرایط زیر باشد:
- مادر ضمن داشتن سلامت کامل، بیشتر از ۱۸ سال سن داشته باشد.
- مادران مبتلا به بیماری ایدز یا در معرض خطر این بیماری نباشد.
- موارد دیابت وابسته به دارو، انتخاب مناسبی برای ذخیرهسازی نیستند ولی منعی نیز در گرفتن خون از مادران مبتلا به دیابت بارداری برای ذخیره سازی خون بند ناف وجود ندارد.
- وجود آنتیژن هپاتیت B یا آنتیبادی هپاتیت C مانع عمل ذخیرهسازی و انجماد است.
- خون بند ناف از مادرانی که واجد سرطانهای پوستی بهبودیافته هستند پذیرش خواهد شد اما در سایر سرطانها قابل پذیرش نیستند.
- خون بند ناف نوزاد مادرانی که تحت عمل پیوند قلب، ریه، کلیه، مغز استخوان یا هر پیوند عضو دیگری قرار گرفتهاند، با نظر بانک انتخابی شما نگهداری خواهد شد.
- منعی برای نگهداری خون بند ناف مادرانی که بیش از سه سال از درمان مالاریای آنها گذشته است یا یک دورهٔ کامل از مصرف داروی ضدمالاریا را گذراندهاند، وجود ندارد.
در صورت تمایل، مطلب سرطان خون در کودکان را ببینید.