بانک شیر مادر
سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین‌المللی حمایت از کودکان سازمان ملل در سال ۱۹۸۰، بیانهٔ مشترکی را با این عنوان صادر کردند که هر زمان شیر مادر خود نوزاد در دسترس نیست، اولین و بهترین انتخاب، شیر مادر یک نوزاد دیگر است و امن‌ترین شیر در این شرایط، شیر آماده‌شده در جایی مثل بانک شیر مادران است. اما بانک شیر چیست و چه اهدافی دارد؟ یا شیرهای بانک شیر مادر به چه کودکانی اختصاص دارد؟ در این مطلب می‌توانید با این موارد آشنا شوید.
شیر مادر
شیر انسان حاوی موادی است که از نظر کیفیت و کمیت برای شیرخواران قابل جذب است. همچنین انرژی مورد نیاز کودکان شیرخوار را تأمین می‌کند و باعث رشد مناسب کودک خواهد شد. هیچ ماده‌ای در دنیا وجود ندارد که بتواند جای شیر مادر را بگیرد.
تغذیهٔ مناسب نوزادان جزء نگرانی‌های مهم طب اطفال است و سازمان جهانی بهداشت به تمام مادران توصیه می‌کند حداقل تا شش ماه بعد از تولد کودک به او شیر خودشان را بدهند و بعد از شش ماه نیز به شیردهی همراه با غذای کمکی مناسب تا دو سالگی کودک ادامه دهند. استفاده از شیر مادر طبیعی‌ترین و بهترین شیوه برای رفع این نگرانی اعلام شده و بهترین شیر برای هر نوزاد شیر مادر بیولوژیک اوست.
شیر مادر ترکیبی مناسب و بی‌نظیر برای نوزاد در مدت زمانی است که سرعت رشد و تکامل او بالاست ولی هنوز تعداد زیادی از سیستم‌های شیرخوار مثل سیستم گوارشی، کبدی، عصبی، کلیوی، عروقی و سیستم‌های ایمنی از نظر عملی تکامل نیافته‌اند. شیر انسان، نه تنها غذایی با کیفیت بالاست بلکه حاوی ترکیباتی است که به عملکرد خوب بدن نوزادان زودرس کمک می‌کند.
شیر مادر یک غذای زنده است که مرتباً ترکیبش بر حسب سن شیرخوار تغییر می‌کند. به علاوه، مخصوص انسان به وجود آمده است و بیشتر از ۱۰۰ ترکیب مختلف دارد که نمی‌توان آنها را به روش مصنوعی تولید کرد. بنابراین، مادران دارای شیر یا اصطلاحاً شیرده می‌توانند با اهدای رایگان شیرشان تحت شرایط مختلف، کودکان دیگر را نیز از این موهبت برخوردار کنند.
بانک شیر مادر
تغذیه با شیر مادر یک مزیت نیست، بلکه یک ضرورت و بخش طبیعی از تغذیهٔ یک نوزاد است. اما گاهی به دلایل مختلف مثل کم بودن شیر مادر، کودکان چندقلو یا وجود بیماری خاصی در مادران، شیر مادر برای رفع نیاز نوزاد کافی نیست و تلاش‌ها برای رفع اشکالات شیردهی نیز پاسخی نمی‌دهد. در این شرایط، تغذیه با شیرهای موجود در بانک شیر مادران، راهکاری برای رسیدن به هدف تغذیهٔ نوزاد با شیر مادر است.
بانک شیر مادر یک مؤسسهٔ بدون سودرسانی مالی است که با هدف تأمین شیر مادران پاستوریزه‌شده طی فرایند اهدای شیر، انجام فرایند غربالگری، ذخیره کردن و توزیع شیر اهدایی بر اساس قوانین موجود فعالیت می‌کند. شیر پاستوریزه‌شده مادران صرفاً باید توسط مراقبان بهداشتی کارشناس و دارای مدرک تجویز شود.
شیر اهدایی مادر
شیر اهدایی مادر، همان شیری است که توسط زنان شیرده برای شیرخواران دیگر اهدا می‌شود و با استفاده از روش پاستوریزاسیون نگهدارنده (Holder)، پاستوریزه شده است و باید بدون هر گونه آلودگی در اختیار نوزاد دیگری غیر از کودک خود مادر اهداکننده قرار بگیرد.
جامعهٔ هدف بانک شیر مادر
پیدا کردن جایگزین مناسب به جای شیر خشک و نجات کودکان نیازمند به شیر انسان و محروم از شیر مادر خود، از ضرورت‌های تأسیس بانک شیر مادر است، زیرا برخی کودکان ممکن است به دلایل مختلفی نمی‌توانند از شیر مادر خود بهره‌مند شوند و به اهدای شیر توسط دیگر مادران نیاز پیدا کنند. شیرهای موجود در بانک شیر معمولاً برای نوزادانی استفاده می‌شود که دارای کم‌وزن، یعنی وزن کمتر از یک کیلو و ۵۰۰ گرم، یا نوزاد زودرس یعنی کمتر از ۳۷ هفته بارداری باشد و مادرشان به قدر کافی شیر ندارد. همچنین در شرایطی که شیر مادر نوزاد به هر دلیلی مهیا نیست، از شیر مادری دیگر ممکن است استفاده شود. برخی از این دلایل به شکل زیر است:
- تولدهای زودرس
- شرایط بالینی شیرخوار مثل اختلالات متابولیسم
- آلرژی و عدم تحمل فرمول شیر مادر خود
- بیماری‌های عفونی مادر
- نقص ایمنی و تغذیهٔ خاص دارویی مادر
- اختلال در رشد و کم‌وزنی
- چندقلویی و ناکافی بودن شیر مادر
- ابتلای مادر به سرطان پستان یا هر بیماری مسری دیگر
- نارسایی یا قطع شدن شیر مادر
این دلایل، ضرورت تأسیس بانک شیر مادران را مشخص می‌کند، چون این راهکار می‌تواند کمک بی‌نظیری به تداوم زندگی نوزادان نیازمند و زندگی خانوادهٔ آن کودک خواهد کرد.
اهداف بانک شیر مادر
اما اهداف بانک‌های شیر مادر چه در راستای علم پزشکی و چه جامعهٔ مادر، نوزاد و خانواده چیست؟ برخی از این اهداف شامل موارد زیر است:
- نجات زندگی نوزادان زودرس
- نجات نوزادان متولدشده با وزن پایین
- نجات نوزادان پرخطر بخش مراقبت‌های ویژهٔ نوزاد یا NICU
- زندگی بخشیدن به نوزادان محروم از شیر مادر خود
- ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر
- افزایش آگاهی در مورد اهمیت تغذیه با شیر مادر
- کمک به خانواده‌های نوزادان پرخطر
- کاهش بار مالی خانواده و سیستم درمانی
- تشویق به انجام مطالعات بیشتر در مورد شیر مادر و فواید آن
کاهش در میزان و طول مدت تغذیهٔ انحصاری با شیر مادر که امروزه در کشورهای رو به رشد به صورت یک مسئلهٔ بهداشتی درآمده است، می‌تواند منجر به افزایش میزان سوء‌تغذیه، عفونت و مرگ‌ومیر شیرخواران شود. اطلاعات و دانش کم و باورهای غلط در مورد تغذیهٔ شیرخوار، شاغل بودن مادران و گرایش برخی مادران به تغذیهٔ شیرخوار با شیر خشک یا شروع زودتر از موعد تغذیهٔ تکمیلی با غذای کمکی و تبلیغات فریبنده در مورد شیر خشک، همگی بخشی از علل کاهش گرایش به شیر مادر و افزایش استفاده از شیر خشک است. این در حالی است که از نظر متخصصان و کارشناسان، برای تغذیهٔ نوزادان زودرس در مواقعی که شیر مادرانشان ناکافی است، شیر اهدایی به صورت پاستوریزه ارجحیت دارد.
توسعه و روند کار بانک شیر مادر
توسعهٔ بانک‌های شیر مادر نیاز به پشتیبانی محلی، ملی و بین‌المللی دارد. بانک‌های شیر باید به طور مؤثر برای نقش‌آفرینی در مراقبت از نوزادان، با نیازها و منابع در دسترس جامعه، هماهنگ، بومی‌سازی و تطبیق داده شود. یک مؤسسه بانک شیر باید پروژه‌های عملیاتی متعددی را برای ارائهٔ شیر اهدایی ایمن و با کیفیت بالا انجام دهد.
این فرایند به وسیلهٔ استانداردهای عملی با دعوت به همکاری اهداکنندگان آغاز، با آماده‌سازی شیر ادامه و با اختصاص دادن شیر به گیرندگان پایان می‌یابد. هر بانک شیر، باید پایهٔ تصمیمات مربوط به شیوه‌های خاص مانند پاستوریزاسیون، ذخیره‌سازی، روش‌های حمل‌و‌نقل و اولویت‌بندی در اختصاص دادن شیرهای اهداشده را به صورت مناسب برای منطقهٔ خود تعیین کند.
به‌طورکلی، اقدامات لازم برای آماده‌سازی شیر اهدایی، در بانک شیر انجام می‌شود، درحالی‌که دیگر اقدامات مانند جذب و استخدام اهداکننده، غربالگری، دوشیدن و جمع‌آوری شیر ممکن است در مکان‌های خارج از بانک شیر انجام شود.
محل و مکان مناسب بانک شیر مادر
وجود بانک‌های شیر در مجاورت بخش‌های مراقبت ویژهٔ نوزادان، تأثیر مهمی در افزایش تغذیهٔ انحصاری با شیر مادر مخصوصاً در نوزادانی با وزن کم دارد. بنابراین، بهترین محل برای بودن بانک‌های شیر مادر دقیقاً در کنار بخش یا حتی داخل بخش مراقبت ویژهٔ نوزادان یا NICU است.
بانک شیر مادر در دنیا
امروزه بانک‌های شیر مادران جزئی از نظام سلامت کشورهایی مثل برزیل، آلمان و کشورهای منطقهٔ اسکاندیناوی است و روش‌های اهدای شیر مادران می‌تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تقویت مراقبت‌های بخش‌های NICU و از موارد حمایت از شیر مادر باشد، زیرا آگاهی والدین و پرسنل را نسبت به اهمیت نقش شیر مادر در سلامت نوزادان افزایش می‌دهد.
