راهنمای تغذیه در کودکان یک تا ۱۲ ماهه
تغذیهٔ صحیح کودک نقش مهمی در رشد و تکامل او دارد. به شکلی که وزن کودک در حدود پنج تا شش ماهگی دو برابر وزن هنگام تولد و در یک سالگی سه برابر خواهد شد. قد کودک نیز اگر در بدو تولد ۵۰ سانتیمتر باشد، با تغذیهٔ مناسب و درست در یک سالگی ۷۵ سانتیمتر خواهد بود. در این مطلب با راهنمای تغذیهٔ کودکان از شش تا ۱۲ ماهگی آشنا شوید.
تغذیه در شش ماه اول
تغذیهٔ انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژهای برخوردار است. در مدت تغذیهٔ انحصاری با شیر مادر، کودک نیاز به مصرف هیچ گونه مادهٔ غذایی و حتی آب ندارد. البته مصرف قطرهٔ مولتیویتامین یا A+D از روز سوم تا پنجم تولد همزمان با غربالگری نوزاد تا پایان دو سالگی و روزانه ۲۵ قطره ضروری است.
همچنین در دوران تغذیهٔ انحصاری با شیر مادر، در صورت بیمار شدن کودک، مصرف داروهای تجویزی و ORS فقط با دستور پزشک است که ایرادی ندارد.
تغذیهٔ کودک شش تا ۱۲ ماهه
شیر مادر تا پایان شش ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار شما کافی است. بعد از شش ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار فقط با شیر مادر برآورده نمیشود و باید علاوه بر شیر مادر، غذاهای کمکی را نیز برای او شروع کرد. مناسبترین غذاها برای تغذیهٔ تکمیلی کودک، غذاهایی است که ویژگیهای زیر را داشته باشد:
- نرم باشند.
- هضمشان راحت و آسان باشد.
- مقوی و مغذی باشند.
- با حجم کم، انرژی مناسب و کافی داشته باشند.
- قوام آن با سن شیرخوار متناسب باشد.
- تازه و بدون آلودگی باشند و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
- مواد اولیهٔ آن در دسترس و امکان تهیهٔ آن وجود داشته باشد.
سن شروع غذاهای کمکی
هفتهٔ اول ماه هفتم تولد کودک، سن شروع تغذیهٔ تکمیلی است، ولی چنانچه بین چهار تا شش ماهگی با وجود تلاش والدین و کارکنان بهداشتی منحنی رشد کودک نشاندهندهٔ رشد نامناسب کودک باشد، میتوان غذای کمکی را شروع کرد. توصیههای کلی به شکل زیر است:
- در دوران تغذیه با غذای کمکی باید توجه داشت که شیر مادر غذای اصلی است و غذای کمکی بعد از تغذیه با شیر مادر به کودک داده میشود.
- مواد غذایی چه از نظر مقدار و از نظر نوع، تدریجاً به رژیم غذایی شیرخوار اضافه شود.
- بهتر است از یک نوع غذای ساده شروع شود و کمکم مخلوطی از چند نوع غذا به کودک داده شود.
- از مقدار کم شروع و به تدریج به مقدار آن افزوده شود.
- بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف یک تا سه روز فاصله در نظر گرفته شود تا اگر کودک به یک مادهٔ غذایی آلرژی داشت مشخص شود.
- اولین غذایی که به کودک داده می شود، باید کمی غلیظتر از شیر تهیه شود و سپس به تدریج غذاهای نیمهجامد و جامد داده شود.
- غذاها با قاشق و مایعات با لیوان کوچک به شیرخوار داده شود.
- هنگام دادن غذاهای نیمهجامد و جامد، شیرخوار در وضعیت نشسته قرار داشته باشد.
- تا یک سالگی به غذای کودک نمک اضافه نشود ولی پس از یک سالگی باید نمک یددار تصفیهشده را به غذای کودک اضافه کرد.
- سبزیها قبل از مصرف کاملاً شسته و بلافاصله پس از خرد کردن به غذای کودک اضافه شود.
- برای تهیهٔ غذای کمکی توصیه میشود به تدریج از همهٔ گروههای غذایی مانند نان و غلات، گوشت، تخممرغ و حبوبات، سبزیها، میوهها و شیر و لبنیات استفاده شود.
- غذای شیرخوار به مقدار کم و برای یک وعده تهیه شود.
- در صورت باقی ماندن غذا، میتوان آن را به مدت ۲۴ ساعت در ظرف دردار در یخچال نگه داشت. در غیر این صورت آن را باید در فریزر گذاشت. اما غذای تازه اولویت دارد.
- غذای نگهداریشده فقط به مقدار مصرف یک وعده کاملاً داغ شود و پس از هم زدن و خنک شدن به کودک داده شود.
- در مورد کودکانی که روند رشدشان خیلی بیشتر از میزان معمول و طبیعی است، مقدار مصرف روغن مایع یا کره را در غذای کودک کمتر کنید و اگر کودک دارای کندی وزن است، کمی بیشتر روغن مایع یا کره به غذای او اضافه کنید.
- همزمان با شروع تغذیهٔ تکمیلی، قطرهٔ آهن به میزان یک میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک در روز و حداکثر ۱۵ میلیگرم آهن المنتال خالص در روز، یعنی تقریباً معادل ۱۵ قطره آهن روزانه به کودک داده شود.
غذای کمکی در ماه هفتم
در هفتهٔ اول ماه هفتم فرنی آرد برنج یکی از غذاهایی است که میتوان از یک بار در روز به اندازهٔ یک تا دو قاشق مرباخوری شروع کرد و به تدریج بر مقدار آن، متناسب با اشتهای کودک افزود. به طوری که بعد از روز سوم تا هفتم به پنج تا ۱۰ قاشق مرباخوری برسد. علاوه بر فرنی، میتوان حریرهٔ بادام نیز به کودک داد.
در هفتهٔ دوم ماه هفتم میتوان برای کودک سوپ حاوی برنج و گوشت کاملاً پخته و لهشده، ماهیچهٔ گوسفند، سینه یا ران مرغ یا گوشت چرخکرده تهیه کرد. یکی دو روز پس از تهیهٔ سوپ برنج و گوشت میتوانید سبزیهایی مانند سیبزمینی، هویج، جعفری و گشنیز را به سوپ اضافه کنید.
بهتر است سبزیها تکتک و به مرور به سوپ اضافه شود. شروع سوپ هم با یک تا دو قاشق مرباخوری است که در وعدهٔ ناهار ظهر به کودک داده میشود و به تدریج مقدار آن با توجه به میل کودک بیشتر میشود.
در هفتههای سوم و چهارم میتوان پورهٔ سیبزمینی یا پورهٔ هویج کاملاً پخته و نرم را با اضافه کردن کمی شیر مادر یا شیر خشک، کره یا روغن مایع به کودک داد.
غذای کمکی در ماه هشتم
در این ماه میتوان علاوه بر غذاهایی که تا کنون به کودک داده شده است از زردهٔ تخممرغ آبپز و کاملاً سفت نیز استفاده کرد. برای معرفی زردهٔ تخممرغ به کودک، ابتدا باید به اندازهٔ یک قاشق چایخوری از زرده که در آب یا شیر له شده است به کودک بدهید و به تدریج مقدار آن را افزایش داد تا در طول یک هفته تا ۱۰ روز به یک زردهٔ کامل برسد. سپس میتوان یک روز در میان یک زردهٔ کامل یا هر روز نصف یک زردهٔ تخممرغ که کاملا پخته و سفت شده است به کودک بدهید. استفاده از سفیدهٔ تخممرغ اما تا یک سالگی توصیه نمیشود.
از اواسط ماه هشتم میتوان حبوباتی مانند عدس و ماش را در تهیهٔ سوپ کودک اضافه کرد. همچنین از اواسط ماه هشتم میتوان میوههای رسیده و نرم مانند سیب، گلابی، طالبی و موز را در برنامهٔ غذایی کودک گنجاند. آبمیوه را باید از سه قاشق مرباخوری در روز شروع و تدریجاً به مقدار آن افزود تا به سس تا ۱۲ قاشق مرباخوری و معادل ۳۰ تا ۶۰ میلیلیتر برسد.
از اواخر هشت ماهگی تکهای نان یا بیسکویت هم میتوان به دست کودک داد. همچنین از اواخر هشت ماهگی به بعد کودکتان میتواند مواد غذایی را با انگشت خود بردارد و به دهان ببرد. بنابراین میتوانید تکههای کوچکی از هویج، سیبزمینی و تکههای گوشت بدون چربی یا کوفتهقلقلی که کاملاً پخته شده و با پشت قاشق له شده است و تکههایی از میوههای رسیده، بدون لک، بیهسته و سالم فصل مانند سیب، هلو، گلابی و موز را به کودک داد.
در این ماه میتوان به کودک ماست، پنیر پاستوریزهٔ کمنمک و خرما نیز داد. در ماه هشتم سه بار در روز باید به کودک غذا داد و در صورت تمایل کودک، یک یا دو میانوعده هم به او داده شود.
غذای کمکی در ماه نهم و دهم
در این سنها میتوان به کودکان غذاهایی با غلظت بیشتر مانند کته و حلیم را معرفی کرد. حالا کودکان میتوانند مایعات را با استفاده از هر دو دست خود از لیوانهای دستهدار نشکن بنوشند. در این ماهها میتوانید ماکارونی، رشتهفرنگی و سایر حبوبات غیر از نخود و لپه را به برنامهٔ غذایی کودک اضافه کنید. روزانه باید به کودک سه تا چهار وعده غذا داد و در صورت تمایل کودک یک یا دو میانوعده هم به برنامهٔ غذایی او اضافه شود.
غذای کمکی در ماه یازدهم و دوازدهم
در این ماهها میتوانید انواع کتهها، پلوها و خوراکها را در برنامهٔ غذایی کودک گنجاند. تعداد دفعات تغذیه نیز مانند دو ماه گذشته سه تا چهار بار همراه با یک یا دو میانوعده است.
