سندرم شوک سمی چیست؟

سندرم شوک سمی (TSS) یک بیماری نادر اما جدی است که گونه‌های خاصی از باکتری‌ها مولد آن هستند. این بیماری معمولاً به دنبال استفاده ازتامپون در روزهای قاعدگی و عدم توجه به رعایت نکات بهداشتی به هنگام استفاده از این محصول ایجاد می‌شود، اما می‌تواند هر کسی را مبتلا کند.

 دانستن علائم TSS و دریافت درمان سریع بهترین راهکار مواجهه با آن است. در این مطلب باعلائم، پیشگیری و درمان سندرم شوک سمی آشنا می‌شوید.

سندرم شوک سمی چیست؟

سندرم شوک سمی (TSS) یک وضعیت نادر، اما بالقوه خطرناک و تهدید کننده زندگی است که توسط سویه‌های خاصی از باکتری‌ها ایجاد می‌شود که سم  تولید می‌کنند. این سموم وارد جریان خون شده و می‌توانند اندام‌هایی مانند قلب، کبد یا کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. این سندرم غالباً از عوارض استفاده نادرست از تامپون، به عنوان یکی از انواع محصولات بهداشتی قاعدگی است. با این حال، TSS می تواند هر فردی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. زخم های پوستی، برش های جراحی، بسته بندی بینی، خراش ها، سوختگی ها یا سایر نواحی پوست آسیب دیده می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. نیمی از موارد ربطی به قاعدگی ندارند.

علائم TSS به طور ناگهانی رخ می دهد و به سرعت بدتر می شود. با این حال، اگر این سندرم به سرعت تشخیص داده شده و درمان شود، اکثر افراد بهبود می یابند.

علائم سندرم شوک سمی

علائم سندرم شوک سمی ممکن است بسته به نوع باکتری تولید کننده سم متفاوت باشد. علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تب شدید ناگهانی، لرز، بدن درد و سایر علائم شبیه آنفولانزا
• تهوع یا استفراغ
• اسهال آبکی
• حساسیت پوستی شبیه آفتاب سوختگی یا نقاط قرمز روی پوست 
• سرگیجه، سبکی سر یا غش
• فشار خون پایین 
• قرمزی در چشم‌ها (ورم ملتحمه) و گلو
• پوست‌ریزی کف پا پا یا کف دست

علت سندرم شوک سمی چیست؟

بیشتر موارد سندرم شوک سمی بر اثر سم تولید شده توسط باکتری‌های خاصی چون استافیلوکوکوس اورئوس و استرپتوکوک پیوژنز ایجاد می‌شود. در شرایط عادی، این باکتری‌ها روی پوست یا غشاهای مخاطی مانند گلو یا دهان زندگی می‌کنند بدون اینکه هیچ عارضه‌ای ایجاد کنند. با این حال، تحت شرایط خاص، برخی از سویه‌های باکتری ممکن است به سرعت شروع به رشد و تولید سموم کنند.

در زنانی که در روزهای قاعدگی از تامپون استفاده می‌کنند، باکتری ممکن است در واژن گیر بیفتد و از طریق دهانه رحم وارد رحم شود. باکتری‌ها ممکن است روی این وسیله بهداشتی رشد کنند، مخصوصاً اگر زود به زود تعویض نشود. همچنین اگر جریان خون قاعدگی کم باشد و ازنوع فوق جاذب آن استفاده کنید، ممکن است منجر به رشد باکتری‌ها شود. تامپون‌ها همچنین می‌توانند بریدگی‌های ریزی در واژن ایجاد کنند و باکتری‌ها از طریق آنها می‌توانند وارد جریان خون شوند.

باقی گذاشتن این محصول برای مدت طولانی تنها راه ابتلا به سندرم شوک سمی نیست. متخصصان اکنون می‌دانند که هر چیزی که بیش از زمان توصیه شده در واژن بماند می‌تواند خطر ابتلا به سندرم شوک سمی را افزایش دهد. این شامل ابزارهای پیشگیری از بارداری مانند کلاهک‌های دهانه رحم، اسفنج‌ها یا دیافراگم‌ها یا کاپ‌های قاعدگی است.

این سندرم زمانی که باکتری وارد زخم‌ها، بریدگی‌ها یا جراحت‌های باز بدن شوند، نیز رخ می‌دهد. این زخم‌ها می‌تواند ناشی از عفونت پوست، جراحی، زایمان یا باکتری منتقله از گاز استریل به هنگام خونریزی بینی باشد.

عوامل خطرساز برای ایجاد سندرم شوک سمی

بیشتر موارد سندرم شوک سمی با استفاده از تامپون‌های بسیار جاذب همراه است. زنان در سنین باروری که در دوران قاعدگی از تامپون استفاده می‌کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند. با این حال، موارد سندرم شوک سمی در افرادی که پریود نمی‌شوند نیز رخ می‌دهد. افرادی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند ممکن است دچار عفونت زخم شوند که می‌تواند منجر به TSS شود.

در بین زنان، سایر عوامل خطرساز شامل زایمان، جراحی روی رحم و استفاده از وسایل کنترل بارداری مانند دیافراگم یا اسفنج‌های ضد بارداری است. موارد زیر می‌تواند خطر ابتلا به سندرم شوک سمی را افزایش دهد:

• باقی ماندن تامپون برای مدتی طولانی‌تر از حد توصیه شده در داخل واژن
• استفاده ازتامپون‌های فوق جاذب یا کاپ‌های قاعدگی 
• استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری مانند دیافراگم، کاپ یا اسفنج
• مشکل پوستی، مانند بریدگی، سوختگی، جوش، نیش حشره یا زخم بعد از جراحی
• داشتن جراحی اخیر، سقط جنین یا زایمان اخیر
• استفاده از تامپون بینی برای درمان خونریزی بینی
• داشتن عفونت استافیلوکوکی یا عفونت استرپتوکوکی، مانند عفونت گلو، زرد زخم یا سلولیت (عفونت بافت)

چه مدت طول می‌کشد تا سندرم شوک سمی ناشی از تامپون اتفاق بیفتد؟

زمان مشخصی برای شروع علائم TSS پس از استفاده از تامپون وجود ندارد. با این حال، تامپون‌ باید پس از 8 ساعت از واژن خارج شود تا خطر ابتلا به سندرم شوک سمی کاهش یابد. این بدان معنا نیست که اگر تامپون بیش از هشت ساعت در واژن باقی بماند، دچار TSS خواهید شد بلکه به این معناست که طبق نتایج مطالعات استفاده طولانی‌مدت از تامپون باعث تولید باکتری‌های مضر می‌شود.

چه مدت طول می‌کشد تا علائم سندرم شوک سمی ظاهر شود؟

شروع علائم معمولاً ناگهانی است. سندرم شوک سمی معمولاً ظرف چند روز پس از حمله باکتری به جریان خون رخ می‌دهد. این بدان معنا نیست که هر بار که عفونت باکتریایی داشته باشید، به سندرم شوک سمی مبتلا خواهید شد یا با یک بار باقی گذاشتن تامپون در واژن به مدت بیش از هشت ساعت به آن مبتلا خواهید شد.

سندرم شوک سمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تعدادی از راه‌های تشخیص سندرم شوک سمی توسط پزشک عبارتند از:

• آزمایش خون یا ادرار برای تعیین نوع باکتری یا ویروس 
• معاینه واژن
• کشت بافت از واژن، دهانه رحم یا گلو برای بررسی آنها از نظر وجود باکتری استافیلوکوک یا استرپتوکوک 
• برداشت بافت از زخم یا عفونت (برای TSS نامرتبط به قاعدگی)

اگر علائم شدید بوده یا پیشرفت کرده باشد، پزشک این آزمایش‌ها را برای بررسی سلامت سایر اندام‌ها تجویز می‌کند:

• سی تی اسکن
• اسکن اشعه ایکس از قفسه سینه
• گرفتن مایع نخاعی (پونکسیون کمری)

سندرم شوک سمی چگونه درمان می‌شود؟

درمان معمولاً شامل بستری شدن در بیمارستان به دلیل ماهیت بالقوه کشنده سندرم شوک سمی است. در ابتدا، پزشک تامپون و هر گونه وسیله پیشگیری از بارداری را در صورت مشکوک بودن به آن از واژن خارج می‌کند. سپس به بیمار مایعات داخل وریدی (IV) و احتمالاً داروهایی برای افزایش فشار خون در صورت افت فشار خون می‌دهد.

درمان استاندارد عفونت استافیلوکوک یا استرپتوکوک شامل تزریق داخل وریدی آنتی‌بیوتیک است. آنتی‌بیوتیک‌ها به کنترل رشد باکتری‌ها کمک می‌کنند، اما سمومی را که قبلاً در بدن انباشته شده‌اند خارج نمی‌کنند. به طور کلی روند درمان TSS شامل موارد زیر باشد:

• درمان با آنتی بیوتیک
• دادن فرآورده‌های خونی و آنتی‌بادی‌های خالص گرفته شده از خون اهدایی  برای کمک به بدن در مبارزه با عفونت
• اکسیژن برای کمک به تنفس
• مایعات برای جلوگیری از کم‌آبی بدن و آسیب به ارگان‌ها
• دارو برای کمک به کنترل فشار خون
• دیالیز در صورت از کار افتادن کلیه‌ها

چگونه می‌توان از سندرم شوک سمی جلوگیری کرد؟

رعایت برخی نکات بهداشتی از جمله مواردی است که می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به سندرم شوک سمی انجام دهید. برخی از این اقدامات عبارتند از:

• در دوران قاعدگی به جای تامپون از نوار بهداشتی استفاده کنید یا شب‌ها از نوار بهداشتی استفاده کنید. استفاده یک روز در میان از این محصول یا استفاده از پد بهداشتی در زمانی که جریان قاعدگی شدیدتر است نیز می‌تواند به کاهش خطر کمک کند.
• تامپون را هر 4 تا 8 ساعت یکبار عوض کنید. اگر جریان خون سنگین باشد، شاید لازم باشد تامپون‌ها زودتر از زمان گفته شده تعویض شوند.
• روی بسته بندی تامپون را به دقت بخوانید و از تامپون با کمترین میزان جذب مورد نیاز برای جریان خون خود استفاده کنید.
• وقتی پریود نیستید از تامپون استفاده نکنید.
• برای جلوگیری از عفونت، برش‌های جراحی را تمیز نگه دارید. اگر متوجه تورم، قرمزی یا گرمای غیرمعمول در نزدیکی زخم شدید، به پزشک خود مراجعه کنید.
• هنگام استفاده از ابزارهای ضدبارداری واژینال مانند اسفنج، کلاهک یا دیافراگم، دستورالعمل‌های آنها را دنبال کنید.

احتمال وقوع مجدد سندرم شوک سمی در افرادی که قبلاً دچار آن شده‌اند، بیشتر است. اگر سابقه ابتلا به شوک سمی را دارید، باید از استفاده از تامپون در طول قاعدگی خودداری کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگر علائم سندرم شوک سمی را دارید، به خصوص اگر از تامپون استفاده می‌کنید، زخم پوستی دارید یا اخیراً جراحی کرده‌اید، با پزشک خود تماس بگیرید. لازم به یادآوری است که  این سندرم باعث می‌شود بدن سمومی را ترشح کند که می‌توانند باعث نارسایی ارگان‌ها یا مرگ شوند. زمانی تصور می‌شد که TSS صرفاً با استفاده از تامپون ارتباط دارد، اکنون می‌دانیم که هر فردی در هر سنی ممکن است به سندرم شوک سمی مبتلا شود. علائم اصلی سندرم شوک سمی تب ناگهانی، علائمی شبیه آنفولانزا، اسهال و فشار خون پایین است. اگر علائمی از سندرم شوک سمی دارید با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید. سندرم شوک سمی نیاز به درمان سریع با آنتی‌بیوتیک‌ها، مایعات و دارو دارد.

بنابر آنچه گفته شد سندرم شوک سمی یک وضعیت نادر اما بالقوه کشنده است که توسط سویه‌های خاصی از باکتری‌های تولیدکننده سم ایجاد می‌شود. این سموم وارد جریان خون می‌شوند و می‌توانند اندام‌هایی مانند قلب، کبد یا کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار دهند.  این سندرم اغلب با استفاده از تامپون در دوران قاعدگی ارتباط داده شده است. با این حال، TSS می‌تواند در هر فردی با هر سنی ایجاد شود. زخم‌های پوستی، برش‌های جراحی، خراش‌ها، سوختگی‌ها یا سایر نواحی آسیب‌دیده پوست می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. توجه داشته باشید که نیمی از موارد ابتلا ارتباطی به قاعدگی ندارند. رعایت بهداشت به هنگام داشتن زخم عامل اصلی پیشگیری است. توجه داشته باشید که علائم به طور ناگهانی رخ می‌دهد و به سرعت بدتر می‌شود. با این حال، اگر TSS به سرعت تشخیص داده و درمان شود، اکثر افراد بهبود می‌یابند.