جدول زمانی رشد مغز جنین: مغز جنین شما چطور رشد می‌کند و کامل می‌شود؟
مغز کودک شما یکی از اولین ارگان‌های اصلی بدنش است که شروع به رشد می‌کند. اما شاید ندانید که رشد آن تا اوایل دههٔ سوم زندگی فرزندتان ادامه خواهد داشت! مغز و نخاع با هم سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند. مغز در داخل جمجمه محصور شده و نخاع در یک ستون نخاعی انعطاف‌پذیر که از ۳۳ استخوان جداگانه به نام مهره‌ها تشکیل شده، محصور است. شبکه‌ای از عصب‌ها از نخاع منشعب می‌شود و این عصب‌ها سیگنال‌هایی را به اندام‌های مختلف ارسال و دریافت می‌کنند. در این مطلب با رشد مغز جنین و سیستم عصبی او آشنا شوید.
رشد اولیهٔ مغز جنین
بخش اول این سیستم تنها سه هفته پس از لقاح و به شکل دیسکی بیضی‌شکل و متشکل از بافت به نام نوار عصبی یا صفحهٔ عصبی ظاهر می‌شود. در این مرحله‌ٔ اولیهٔ رشد، یعنی پنج هفتگی بارداری، کودک شما رویانی است که شبیه یک بچه قورباغه‌ٔ کوچک به نظر می‌رسد و صفحهٔ عصبی در قسمت میانی بدن آن و از سر تا دم امتداد دارد.
در طول این هفته، لبه‌های صفحه بالا می‌روند و به سمت یکدیگر تا می‌خورند و لوله‌ٔ عصبی را تشکیل می‌دهند که به ستون فقرات و مغز جنین تبدیل می‌شود. در این مرحله، انتهای لوله باز می‌ماند و مغز شروع به شکل گرفتن در بالای لوله می‌کند. نزدیک پایین لوله ساختاری قرار دارد که در نهایت به استخوان دنبالچه تبدیل می‌شود. تا پایان هفتهٔ ششم بارداری، لوله‌ٔ عصبی در هر دو انتها کاملاً بسته شده و مغز که در بالای لوله است، از سه ناحیه تشکیل شده است:
مغز قدامی: مغز قدامی به مخ تبدیل می‌شود، که عملکردهای عالی‌تر مغز، مانند تفکر و حل مسئله را هدایت می‌کند.
مغز میانی: مغز میانی شامل ساختارهایی است که در پردازش اطلاعات بینایی و شنیداری نقش دارند.
مغز خلفی: مغز خلفی به مخچه و پیاز مغز تبدیل می‌شود؛ مخچه تعادل را کنترل می‌کند و عملکردهای حرکتی و حسی را هماهنگ می‌کند و پیاز مغز یا بصل‌النخاع، مرکز کنترل فرایندهای خودکار بدن مانند فشار خون و ضربان قلب است.
حفره‌هایی به نام بطن نیز در مغز ایجاد شده است. این حفره‌ها مایع مغزی-نخاعی را تولید می‌کنند که به مغز اجازه می‌دهد در داخل جمجمه شناور شود و به عنوان تکانگیر و جاذب ضربه عمل می‌کند.
ایجاد سیستم عصبی جنین
تاج عصبی در امتداد لبه‌های لوله‌ٔ عصبی در حال رشد قرار دارد. این تاج به همراه مغز و نخاع، میلیون‌ها عصبی را که به تمام بدن انشعاب می‌یابند ایجاد می‌کنند. عصب‌ها اطلاعات حسی را برای پردازش به مغز و نخاع می‌فرستند و اطلاعات حرکتی را که به ماهیچه‌ها و اندام‌ها علامت می‌دهد چگونه و چه موقع عمل کنند، انتقال می‌دهند.
از هفتهٔ هشت بارداری به بعد، این عصب‌ها نه تنها با یکدیگر، بلکه با عضلات و سایر بافت‌ها و همچنین ارگان‌هایی مانند چشم و گوش ارتباط برقرار می‌کنند. در ۱۲ هفتگی، عصب‌ها شروع به ارسال سیگنال‌های ساده‌ای می‌کنند که باعث رفتارهای رفلکسی، یعنی فعالیت‌های خودکار و غیرارادی می‌شود. به عنوان مثال، انگشتان جنین می‌توانند باز و بسته شوند و انگشتان پای او نیز می‌توانند جمع شوند. او همچنین می‌تواند عضلات چشم خود را اصطلاحاً لوچ کند و با دهانش حرکات مکیدن انجام دهد.
در حدود ۲۸ هفتگی، عصب‌ها با اندام‌های تخصیص داده‌‌شده مثل چشم و گوش و زبان ارتباط برقرار می‌کنند تا حس‌های شنوایی، بویایی و چشایی شروع به کار کند. برخی از سلول‌های عصبی غلافی از ماده‌ای عایق‌ساز به نام میلین ایجاد می‌کنند که سرعت علامت‌دهی بین عصب‌ها را افزایش می‌دهد. میلین در سه ماهه‌ٔ سوم شروع به تشکیل می‌کند و تولید آن پس از تولد و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
اگرچه رشد مغز در تمام طول بارداری اتفاق می‌افتد، اما در سه ماهه‌ٔ آخر با سه برابر شدن وزن مغز، سرعت بیشتری پیدا می‌کند. همچنین طی این هفته‌های آخر، مخ شیارهای پیچ در پیچ و عمیقی ایجاد می‌کند که سطحی اضافی در جمجمه فراهم می‌کند بدون این‌که فضای بیشتری اشغال شود. این لایه‌ٔ بیرونی چروکیده به عنوان قشر مغز شناخته می‌شود.
مغز نوزاد هنگام تولد
عملکرد مغز کودک شما در بدو تولد در چه حدی است؟ نوزاد تازه متولدشده‌ٔ شما مجهز به انواع توانایی‌های شگفت‌انگیز است که نشان‌دهنده‌ٔ تغییری حیرت‌آور و تبدیل شدن از یک صفحهٔ عصبی کوچک به یک سیستم عصبی تمام‌عیار است.
او طیف وسیعی از رفلکس‌ها را خواهد داشت که حتی می‌توانند خود شما را محک بزنند. به عنوان مثال، اگر گونه‌ٔ او را نوازش کنید، سر خود را به سمت شما خواهد چرخاند که به آن رفلکس دهان‌گردی می‌گویند. اگر انگشت خود را در دهانش قرار دهید، به طور خودکار شروع به مکیدن می‌کند که رفلکس مکیدن نام دارد. هنگامی که او را به حالت ایستاده نگه دارید و پاهایش زمین را لمس کند، قدم‌های درجایی می‌زند که رفلکس قدم‌زنی درجا نامیده می‌شود.
او می‌تواند صدای شما را هم تشخیص دهید! از حدود سه ماهه‌ٔ سوم، کوچولویی که در شکم دارید می‌تواند گفت‌وگوهای شما را بشنود و وقتی متولد شود به شکل آشکاری صدای شما را به دیگران ترجیح می‌دهد. او حتی وقتی صدای شما را می‌شنود سرش را برمی‌گرداند.
اگرچه ممکن است تصور کنید که فرزندتان به همان اندازه‌ای که علاقه‌مند نگاه کردن به شماست، به همان اندازه دوست دارد به خرس عروسکی خود نگاه کند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که نوزادان، به ویژه با طرح صورت انسان مأنوس هستند و آن را به طرح‌های تصادفی ترجیح می‌دهند.
و به خاطر داشته باشید از آنجا که مغز کودک شما پس از تولد همچنان رشد می‌کند، هر روز ارتباطات عصبی جدیدی بین بخش‌های مختلف مغز او شکل می‌گیرد و به ذخیره‌ٔ دانش، حافظه و تجربه‌ٔ او افزوده می‌شود.
در دوران بارداری چه کاری می‌توانید برای سلامت مغز جنین انجام دهید؟
در حین بارداری و حتی قبل از آن، مکمل اسید فولیک مصرف کنید. اسید فولیک یکی از ویتامین‌های گروه B است که برای رشد مغز و نخاع بسیار حیاتی است. دریافت اسید فولیک کافی ریسک ابتلا به نقایص لوله‌ٔ عصبی مانند اسپینا بیفیدا و آنسفالی در نوزاد را کاهش می‌دهد. لوله‌ٔ عصبی خیلی زود ایجاد می‌شود، حتی قبل از این‌که بسیاری از زنان از بارداری خود مطلع شوند. بنابراین، متخصصان توصیه می‌کنند حداقل یک ماه قبل از شروع تلاش برای بارداری، روزانه ۴۰۰ میکروگرم مکمل اسید فولیک مصرف کنید. می‌توانید آن را از مکمل‌های بارداری دریافت کنید یا به عنوان مکمل جداگانه مصرف کنید.
ماهی پخته را دو تا سه بار در هفته بخورید. ماهی، به ویژه ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون و قزل‌آلا دارای اسیدهای چرب امگا۳ است، که تحقیقات نشان می‌دهد رشد مغز کودک شما را در دوران بارداری و کودکی افزایش می‌دهد. به مقاله‌ٔ ما در مورد چگونگی انتخاب ماهی‌های غنی از امگا۳ اما حاوی سطوح پایین جیوه و سایر آلاینده‌ها که می‌توانند به سیستم عصبی در حال رشد کودک آسیب برساند، مراجعه کنید.
نقاط عطف کلیدی در رشد مغز جنین طی هفته‌های بارداری
نقاط عطف کلیدی رشد مغز جنین طی هفته‌های بارداری به شکل زیر است:
هفتهٔ پنج: صفحهٔ عصبی تشکیل می‌شود.
هفتهٔ شش: لوله‌ٔ عصبی تشکیل و بسته می‌شود. مغز اکنون از سه ناحیه، یعنی مغز قدامی، مغز میانی و مغز خلفی تشکیل شده است و بطن‌ها شکل گرفته‌اند.
هفتهٔ هشت: شبکه‌ای از عصب‌ها شروع به امتداد یافتن در سراسر بدن می‌کند.
هفتهٔ ۱۲: رفلکس‌های جنینی وجود دارند.
هفتهٔ ۲۸: حس‌های شنوایی، بویایی و لامسه شکل گرفته‌اند و کار می‌کنند.
هفتهٔ ۲۸ تا ۳۹: مغز از نظر وزنی سه برابر می‌شود و شیارهای عمیقی در مخ ایجاد می‌شود تا مساحت سطح بیشتری برای سلول‌های عصبی مغز فراهم شود. میلین در برخی مسیرهای عصبی شروع به شکل‌گیری می‌کند.
