لکنت زبان در کودکان: علل و راهکارهای درمانی
لکنت زبان در کودکان چیست و چطور تشخیص داد میشود؟ چطور باید با لکنت زبان کودک برخورد کرد؟ درمان لکنت زبان به چه شکل است؟ در این مطلب میتوانید با جواب تمام سؤالهایتان در رابطه با لکنت زبان کودکان آشنا شوید.
لکنت زبان چیست
اختلال در گفتار به صورت وقفه یا گیر، تکرار کلمه یا بخشی از کلمه یا کشیده شدن بیش از اندازهٔ تولید برخی اصوات اتفاق عجیبی نیست، اما وقتی میزان این اختلالات آنقدر زیاد شود که روند طبیعی گفتار دچار مشکل شود، دیگر با روان نبودن موقتی گفتار مواجه نیستیم، بلکه با پدیدهای به نام لکنت زبان روبهرو هستیم.
لکنت زبان، یک نوع اختلال گفتاری ارتباطی است. به عبارت دیگر، لکنت، مشکل در روش معمولی سخن گفتن است که شامل شکلهای مختلفی مثل تکرار یا کشیدن حروف اول، بیان پرفشار بخش اول کلمه، توقف کامل کلمه یا حذف تلفظ کلمه میشود.
زمان ایجاد لکنت زبان در کودکان چه سنی است
گیر کردن زبان روی کلمات لزوماً نشاندهندهٔ وجود مشکل نیست، به خصوص در سن زیر سه سال. گیر کردن موقتی زبان کودکان میتواند مرحلهای نرمال و طبیعی باشد، به ویژه وقتی مهارتهای فکری و زبانی کودک با سرعت بیشتری از مهارتهای گفتاری و مهارتهای حرکتی ظریف او رشد میکند. همچنین گاهی اوقات او برای گفتن چیزی که در ذهنش است چنان هیجانزده است که نمیتواند کلمات را با سرعت کافی به زبان بیاورد. اما این گیر کردن موقتی زبان با لکنت زبان فرق دارد. اگر لکنت کودک به اندازهای زیاد است که او در تلاش برای بیرون کشیدن کلمات به فکش فشار میآورد یا صورتش را کج و معوج میکند، لازم است در مورد آن با پزشکش صحبت کنید.
لکنت زبان میتواند در هر سنی ایجاد شود، اما بر اساس آمار موجود، لکنت زبان کودکان معمولاً بین دو تا پنج سالگی بروز میکند. همچنین در حدود شش یا هفت سالگی با شروع مدرسه، به دلیل شرایط هیجانی و افزایش اضطرابها، احتمال دارد بروز لکنت در یک کودک دبستانی بیشتر هم بشود.
اشتباهات گفتاری کودکان در سن خردسالی رایج است و بیشتر در قالب تکرار سیلابها و کشیدن اول صداهاست. از آنجا که کودک در این سنها نسبت به شیوهٔ گفتار خود آگاهی ندارد، معمولاً نگرانی خاصی هم در مورد حرف زدنش احساس نمیکند و اگر درمان لکنت در این مرحله شروع شود، درصد بهبود و رفع مشکل بسیار بالا خواهد بود.
در دوران دبستان، کودک به دلیل فشارهایی که از سوی همکلاسیها، آموزگاران و والدینش بر او وارد میشود، نسبت به مشکل گفتاری خود آگاه میشود و لکنت داشتنش را به عنوان مشکلی جدی میپذیرد. کودکان دارای لکنت زبان در این مرحله تصور میکنند با فشار آوردن به خود، بر هم زدن پیاپی چشمها، تغییر حالتهای صورت و اخم کردن میتوانند مانع از لکنت خود شوند و این رفتارهای ناخودآگاهانه در او پس از مدتی به بخشی از عکسالعملهای کلامیاش تبدیل میشود.
در سن قبل از شروع نوجوانی، کودک با تغییرات مربوط به بلوغ خود روبهرو خواهد بود و مشکل لکنت او در موقعیتهای خاص و جدیدی مثل صحبت با افراد غریبه، خرید، دوست پیدا کردن، صحبت کردن در کلاس درس و گفتوگوهای تلفنی با دوستانش مشاهده میشود. نوجوانی که لکنت زبان دارد، ممکن است از بسیاری موقعیتهای شیرین زندگی خود دوری کند و از ترس این موضوع که مورد تمسخر و تحقیر دیگران قرار گیرد، منزوی، کمحرف، مضطرب و افسرده شود. در این مرحله گویش بچهها بسیار کوتاه و محدود به واژههایی میشود که برای بیان و ادای آنها مشکلی ندارد.
علل ایجاد لکنت زبان چیست
ذهن یک کودک نوپا پر از سروصدا و همهمهٔ سؤالات، دستورات و ترانههای کودکانه است. در دورهای که کودکتان به تدریج یاد میگیرد که چگونه افکار خود را به اصوات قابل فهم تبدیل کند، قطعاً اشتباه میکند، به ویژه وقتی که خسته، هیجانزده یا ناراحت است. گفتار او ممکن است پر از «اوم» و «اه» باشد، یا مرتباً کلمات یا عباراتی را تکرار کند. همچنین ممکن است کودک حرف اول یک کلمه را یک یا دو بار تکرار کند. این اشتباهات کاملاً نرمال و طبیعی هستند و خودبهخود ناپدید میشوند.
گیر کردن گاهبهگاه روی کلمات که به آن ناروانی گفتار نیز گفته میشود، باز هم با لکنت زبان واقعی فرق دارد. لکنت زبان تنها در ۵ درصد از کودکان بروز میکند و در کودکان نوپا بسیار غیرمعمول است. اگر فرزندتان واقعاً لکنت داشته باشد، ممکن است صدای اول یک کلمه را بکشد و بگوید «س-س-س-سرد»، یا صدا را تکرار کند، مانند «ش-ش-ش-شیر خوبه!» همچنین ممکن است دهانش را باز کند تا چیزی بگوید اما قبل از گفتن چیزی، صدا در گلویش گیر کند. در کنار این «انسداد»، ممکن است تنشی در فک یا گونههای او مشاهده کنید و او ممکن است به خاطر این تنش رو برگرداند یا مشتش را گره کند.
هیچکس نمیداند چه چیزی باعث لکنت زبان میشود. بسیاری از محققان فکر میکنند که نقصهای کوچکی در مغز کودک ممکن است در زمانبندی و ریتم گفتار او اختلال ایجاد کند. درست همانطور که بعضی از بچهها در گرفتن یک توپ پرتابشده مشکل دارند، برخی دیگر هم هماهنگی کلامی برای صحبت کردن با وضوح کافی را ندارند. لکنت زبان میتواند در خانوادهها ارثی باشد و در پسران نیز چهار برابر بیشتر از دختران دیده میشود.
اما لکنت زبان هیچ ارتباطی با ضریب هوشی ندارد و نشانهٔ بد بودن سبک فرزندپروری والدین یا مشکلات روانی پنهان نیست. وقایع استرسزا مانند نقل مکان به خانهٔ جدید یا رفتن به مهدکودک جدید میتواند لکنت زبان را بدتر کند، اما آنها این مشکل را ایجاد نمیکنند.
علائم لکنت زبان کودک کدامند
لکنت زمانی اتفاق میافتد که ناروانیهای کلامی در حجم زیاد و بیشتری از گفتار به وجود بیاید. مدت لکنت در گفتار فرد نیز میتواند از نیم ثانیه تا نیم دقیقه طول بکشد و معمولاً در بیشتر موقعیتها همراه با تنش عضلانی است. مشخصترین علامت لکنت زبان همان مکث و وقفه در گفتار است که همهٔ ما به راحتی تشخیصش میدهیم. اما برخی از خصوصیات و علائم لکنت شامل یک یا تعداد بیشتری از موارد زیر خواهد بود:
- وقفههایی در تولید صداها یا هجاها
- تکرار صداهای کلمات
- کشیدن صداها
- مکثهای غیرعمدی
- وقفه در روند گفتار
- تکرار غیرعادی هجایی از کلمات
- کشیدن یک حرف صامت؛ بیصدا یا مصوت؛ صدادار
- گیر کردن و بروز انقباض در عضلات لب، زبان یا تارهای صوتی
- ترس از بیان برخی کلمات
- جایگزین کردن اجباری کلمهای دیگر به جای کلمهٔ مشکلدار
- پرهیز از صحبت کردن در برخی موقعیتها
- کمک گرفتن از حرکاتی مانند فشار آوردن به لبها، بستن چشمها، مشت کردن دست و منقبض کردن عضلات بدن هنگام حرف زدن
- وارد کردن صداهایی مثل اوم یا اِ، هنگام حرف زدن برای رها شدن، پنهان کردن یا تصحیح مشکل گفتاری
حرف زدن و مکالمه با کودکی که لکنت زبان دارد
برای اطمینان خاطر از همه چیز، اولین کار این است که موضوع را با پزشک کودکتان در میان بگذارید تا در صورت لزوم شما را به یک متخصص گفتاردرمانی ارجاع دهد. اما برای حرف زدن با کودک دارای لکنت زبان بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:
- از تمام کردن جملههای کودک خودداری کنید.
- به او فرصت کامل کردن حرفهایش را بدهید.
- هرگز وسط حرفش نپرید.
- از او نخواهید سریعتر یا آرامتر حرف بزند.
- هنگام حرف زدن به چشمهای کودک نگاه کنید.
- کمک کنید او هم با مخاطبش ارتباط چشمی برقرار کند.
- با علاقه حرف زدنش را دنبال کنید.
- با کودک آرام و شمرده حرف بزنید.
- از عبارات کوتاه و ساده استفاده کنید.
- هرگز او را به دلیل لکنتش سرزنش یا تحقیر نکنید.
- گفتار آهسته و یکنواخت را برایش الگوسازی کنید.
- وقت بگذارید و بدون عجله مکالمات آرامی با کودک داشته باشید.
- سعی کنید به حرفهایش بازخوردهای متناسب غیرکلامی مانند تکان دادن سر بدهید.
- با حوصله به او گوش دهید و خودتان هم سرعت حرف زدنتان را پایین بیاورید.
- کمکش کنید آهسته و رها صحبت کند.
- کمکش کنید از گفتن برخی کلماتی که برایش سخت است فرار نکند و از ادا کردنشان نترسد.
- به او بفهمانید لازم نیست از کلمههای جایگزین به جای کلماتی استفاده کند که گفتنشان برای او سختتر است.
- تند و سریع با کودک حرف نزنید، چون با این کارتان او را آشفته و گیج میکنید.
- اول مطمئن شوید که کودکتان حرف شما را به درستی فهمیده است و بعد منتظر پاسخ و واکنشش باشید.
- محیطی آرام و دور از استرس برایش فراهم کنید.
- سعی کنید نگرانی و اضطرابهایتان را به او منتقل نکنید.
اگر تمام این موارد را انجام دادید ولی چیزی بهتر نشد و حتی مشکلات کودکتان بیشتر شد، مجدداً به پزشک کودکتان مراجعه کنید تا در صورت لزوم کمکهای بهتر و بیشتری دریافت کنید.
رفتار صحیح و راهکارهای کمک به کودکی که لکنت زبان دارد
افراد دارای لکنت زبان از نظر هوش و استعداد با دیگران تفاوت ندارند و باورهای غلطی که آنها را افرادی خجالتی، عصبی، حساس، عجول یا درونگرا عنوان میکنند ریشه و اساس علمی ندارد. اما چگونه باید با فردی که دارای این ویژگی است رفتار کنیم تا نه تنها هیچکس دچار مشکل نشود، بلکه کمکم مشکلات ما کمتر و رفع شود؟ توصیههای زیر میتواند به شما در این مورد مهم کمک کند:
- علت لکنت را پیدا کنید و عامل ایجادکننده را بررسی و حل کنید.
- به دنبال تحقیق علمی و آگاهانه در مورد مسائلی باشید که لکنت زبان را بیشتر میکند و آنها را جدی بگیرید.
- در شروع، هدفتان را در کمک به حرف زدن روانتر کودک خلاصه کنید و نه حرف زدنی که بدون هیچ عیب و نقصی باشد.
- هرگز از کودک نخواهید و تشویقش نکنید که لکنتش را پنهان کند، بلکه کمک کنید تا با آن روبهرو شود.
- یادش بدهید تا به لکنتش مثل یک ویژگی نگاه کند؛ لکنت زبان یک عیب یا ایراد نیست.
- یادش بدهید هر وقت در حرف زدن دچار اضطراب و ترس شد، یادش باشد که نباید از چیزی خجالت بکشد.
- وقتی در صحبت کردن موفق است، او را خیلی تشویق کنید.
- از تعجب کردن بعد از حرف زدن کودک یا تحقیر به هر شکلی خودداری کنید.
- با لحن عیبجویانه در مورد لکنت کودک صحبت نکنید.
- موقعیتها را در نظر بگیرید. در زمان عصبانیت لکنت کودک بیشتر میشود، پس سعی کنید در زمان عصبانیت آرامش خود را حفظ و خشم او را بیشتر نکنید.
- مراقب باشید اطرافیان کودک به خاطر حرف زدنش او را مسخره نکنند. این کار اعتمادبهنفس او را کم و لکنت را بیشتر میکند.
- اضطراب میتواند بروز لکنت زبان را بیشتر کند، پس سعی کنید تا حد ممکن محیط زندگی شما آرام و دور از تنش و استرس باشد.
- صحبت کودکان دارای لکنت ممکن است با دشواری و در زمانی طولانی انجام شود، پس هرگز صحبت کودکتان را قطع نکنید و وسط حرفش نپرید.
- به صحبتهایش توجه کامل داشته باشید و به دلیل لکنت، حرفهایش را نادیده نگیرید.
- هنگام پاسخ دادن به حرفهایش آرام و شمرده حرف زدن خودتان را برایش الگو قرار دهید.
- از ترساندن، تهدید و تنبیه بدنی کودک به شدت پرهیز کنید، این رفتارهای غلط تربیتی، مشکل را چند برابر میکند.
- هنگام صحبت کردن فرزندتان، حسی دلپذیر و آرام را منتقل کنید و اگر میتوانید لبخند بزنید.
- اگر بعد از مکالمه ناامید به نظر برسید، کودک این موضوع را میفهمد که اصلاً اتفاق خوبی نیست.
- از اصلاح کلماتش او خودداری کنید. در عوض، بعد از گفتن کامل کلماتش، آن را به آرامی تکرار کنید تا او بداند که متوجه منظورش شدهاید.
- هر روز برای مکالمهای خوشایند و بدون استرس با کودک وقت بگذارید.
- وقتی کار دارید از او نخواهید که: «بگو، گوش میدم»، چون کودکتان به راحتی میفهمد که به او بیتوجهی میکنید.
- به فرزند خود نگویید: «خیلی کندی» یا «این غلطه، دوباره بگو»؛ حتی با قصد کمک، این کار میتواند مشکل را بدتر کند.
- به او بگویید كه شما مشکل را میفهمید و با او به شکلی آگاهانه و صحیح همدردی كنید، چون اگر وانمود کنید که لکنت زبان وجود ندارد، ممکن است فرزند شما فکر کند لکنتش چیزی است که نباید دربارهٔ آن صحبت کند.
- کودک خود را تشویق کنید تا داستانهایی را برای شما تعریف کند که میدانید او در بازگوییشان راحت است.
- پیگیری و تحت نظر پزشک کودک بودن برای حل مسئله را هم فراموش نکنید.
- در صورت وجود مشکل جدیتر یا شدت گرفتن لکنت لازم است کودک تحت نظر یک گفتاردرمانگر باشد.
آیا لکنت زبان نیاز به درمان پزشکی دارد
لکنت زبان در بچهها معمولاً با پشت سر گذاشتن دوران کودکی رفع میشود، اما گاهی نیز این مشکل ادامه پیدا میکند. درمان لکنت زبان با رشد کودک و افزایش سن ممکن است مشکلتر شود. بنابراین، پیگیری برای رفع لکنت را لازم است از دوران کودکی شروع کنیم. نقش خانواده و مداخلهٔ زودهنگام در بهبود و پیشگیری از انتقال لکنت به دوران بزرگسالی نیز بسیار بسیار مهم است.
همچنین مراجعه به پزشک و گفتاردرمانگر برای کودکی که مشکل جدیتری دارد لازم است و البته این نیاز را پزشک کودک شما تشخیص خواهد داد. پس از ارجاع به یک گفتاردرمانگر، روند مناسبتر درمان شروع و پیگیری خواهد شد تا به شما و کودک شما یاد ببدهد که چگونه سرعت گفتارش را کنترل کند، هنگام صحبت عضلات خود را منقبض نکند و حرف زدنش دور از فشار و تقلا باشد. بهطورکلی، روشهای رفع و درمان لکنت زبان به شکل زیر است:
روش زبانی یا تلفظی: برای انجام این روش، هماهنگیها بین حنجره، گونهها، زبان و لبها لازم است. قبل از چهار یا پنج سالگی به ندرت مشخص میشود که یک کودک لکنت زبان دارد و کندی زبان در اثر اختلالات بدنی یا برآشفتگیهای عاطفی، در کودک رشد میکند. گاهی میتوان کندزبانی را از راه آموزش برطرف کرد، یعنی به کودک دارای لکنت آموخت که چگونه خیلی آهسته چیزی را بخواند، خیلی آهسته و با توجه خاص به حرف زدن خود، صحبت کند و هر هجایی را با کمال دقت ادا کند.
روش مکمل: در این روش، به بازپروری و پرورش جنبههای دوگانهٔ فکری و زبانی اهمیت داده میشود. این روش بیشتر در مورد کودکان سه تا هفت ساله استفاده میشود و معمولاً نتایج خوبی دارد. هدف این روش، پرورش دوگانهای از قدرت و صحت تفکر، قدرت و صحت بیان و گفتار است.
روش رواندرمانی: این روشها در مورد کودکانی که دچار کشمکشهای عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند به کار میرود. اما روشهای رواندرمانی برای کودکان در سنهای پایین اغلب مفید نیست.
روش دارودرمانی: برخی کارشناسان اعتقاد دارند که یکی از عوامل لکنت زبان، تنشها، اضطراب و هیجانات عاطفی است. به همین دلیل، داروهای آرامبخش میتواند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی دور کند و در نتیجه لکنت زبان او را کاهش دهد، اما برای تجویز دارو حتماً سن و نظر پزشک کودک شما اهمیت زیادی دارد.
رفتاردرمانی: یک روش دیگر، تغییرات و اصلاحات رفتاری است. بر اساس نظریهٔ مدافعان این روش، یکی از علل لکنت زبان کودک، رفتارهای ناسازگار و ناهنجار اوست. به همین دلیل، در این روش سعی بر اصلاح رفتارها و به دنبال آن کاهش لکنت زبان در کودک است.
کلام آخر
۳۰ مهرماه؛ ۲۲ اکتبر، با هدف افزایش آگاهی افراد نسبت به ناروانی گفتار، به نام روز جهانی آگاهی از لکنت زبان شناخته شده است تا با کمی تأمل در چنین روزهایی فرصتی داشته باشیم به خودمان یادآوری کنیم و به کودکانمان نیز بیاموزیم که تمام افراد دارای هر نوعی از کمتوانی یا ناتوانی، انسانهایی هستند با یک یا چند ویژگی متفاوت، نه یک یک ناتوانی که هویت آنها را شکل میدهد.