آشنایی با علت‌های ناباروری در مردان و روش‌های درمان آن

�مردان و زنان هر دو می‌توانند با مشکلات ناباروری مواجه شوند.  به طور خاص، ناباروری مردان یک مساله شایع در بسیاری از آقایان است که دلایل گوناگونی برای آن وجود دارد. این مشکل می‌تواند توانایی دستگاه تناسلی مردان برای باردار کردن زن را تحت تاثیر قرار ‌دهد، با این حال درمان‌های مختلفی برای افزایش شانس باروری آقایان وجود دارد. در این مطلب با دلایل و روش های درمان ناباروری مردان بیشتر آشنا می‌شوید.

آیا مردان هم نابارور می‌شوند؟

ناباروری مشکلی شایع است که افراد زیادی در سراسر جهان را متاثر می‌کند، و در بیش از نیمی از موارد، مشکل شریک جنسی مرد علت آن است. اگر به شما تشخیص ناباروری مردان داده شده است، این به این معناست که بیش از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده داشته‌اید، اما همسر شما باردار نمی‌شود.

به طور کلی لقاح یک فرآیند پیچیده است که به عوامل زیادی در دستگاه تناسلی زن و مرد بستگی دارد، از جمله:

• تولید اسپرم و تخمک سالم
• عدم وجود انسداد در لوله‌های رحمی برای رسیدن اسپرم به تخمک
• توانایی اسپرم برای بارور کردن تخمک هنگام برخورد با آن
• توانایی تخمک بارور شده برای لانه‌گزینی جنین در رحم

جالب است بدانید احتمال لقاح در یک زوج بارور و جوان در هر ماه با داشتن رابطه جنسی محافظت نشده و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری، تنها 20 تا 25 درصد است.

دلایل ناباروری در مردان چیست؟

عوامل بیولوژیکی و محیطی زیادی می‌توانند علت ناباروری مردان باشند. از جمله این عوامل عبارتند از:

• مشکلات اسپرم، از جمله شکل غیرطبیعی اسپرم، رشد و تکامل نامناسب، تعداد کم اسپرم (الیگواسپرمی) و عدم تولید و وجود اسپرم در منی (آزواسپرمی)
• اختلالات ژنتیکی
• برخی بیماری‌ها از جمله دیابت، برخی بیماری‌های خود ایمنی که به اسپرم حمله می‌کنند و فیبروز کیستیک
• عفونت‌ها، از جمله اپیدیدیمیت، اورکیت و عفونت‌های مقاربتی (STIs) از جمله سوزاک یا اچ آی وی
• واریکوسل در آقایان یا متورم شدن وریدهای بیضه
• درمان‌های سرطان، از جمله شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا برداشتن بیضه‌ها با جراحی (ارکیکتومی)
• ضربه به بیضه
• اختلالات هورمونی که بر غده هیپوتالاموس یا هیپوفیز تاثیر می‌گذارند.

این موارد از جمله رایج ترین دلایل ناباروری مردان هستند.

آیا علامتی برای این مشکل وجود دارد؟

اولین علامت ناباروری در مردان، ناتوانی در داشتن فرزند است. اما این مشکل در آقایان ممکن است به عواطف و وضعیت روانی آن‌ها نیز تاثیر بگذارد و منجر به بروز احساساتی مانند افسردگی، فقدان، غم و اندوه، ناکافی بودن و شکست شود. گاهی اوقات، ناباروری آقایان ممکن است با کاهش تولید تستوسترون از بیضه‌ها همراه باشد. در این صورت، علائمی مانند خستگی، ناتوانی جنسی، افسردگی، افزایش وزن، و فقدان احساسات یا بی‌تفاوتی ممکن است ظاهر شود. اگر شما یا همسرتان این علائم را تجربه می‌کنید، مشاوره با یک متخصص اورولوژیست برای یافتن علت ناباروری مردان می‌تواند مفید باشد.

عوامل موثر بر ناباروری مردان

هر مردی ممکن است با مشکل ناباروری روبرو شود، اما عواملی وجود دارند که می‌توانند علت ناباروری آقایان باشند. از جمله این موارد عبارتند از:

• شاخص توده بدنی بیشتر از 25 یا داشتن اضافه وزن و چاقی
• سن 40 سال و بالاتر
• قرار گرفتن در معرض تشعشعات
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب، آفت کش‌ها یا جیوه
• استفاده از تنباکو، ماری‌جوانا یا الکل
• مصرف داروهای خاص از جمله فلوتامید، اسپیرونولاکتون و بیکالوتامید
• قرار گرفتن بیضه‌ها در معرض گرمای زیاد (مثلاً در سونا یا جکوزی) یا استفاده از ویلچر
• سابقه بیضه‌ نزول نکرده یا کریپتورکیدیسم
• سابقه واریکوسل
• مصرف تستوسترون
• مصرف استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک یا مکمل‌های حاوی هورمون

تشخیص ناباروری چگونه انجام می شود؟

تشخیص ناباروری مردان معمولاً توسط متخصص اورولوژیست یا متخصص غدد تولید مثل صورت می‌گیرد. پزشک پس از انجام معاینات برای اطمینان از سلامت کلی شما و شناسایی هر گونه مشکل فیزیکی که می‌تواند بر باروری‌تان تاثیر بگذارد از شما و همسرتان در مورد عادات جنسی، مدت زمان تلاش برای بارداری، سابقه بارداری، سابقه داشتن بیماری‌های مقاربتی و درمان آن، روش پیشگیری و مدت زمان استفاده از آن، سابقه خانوادگی و مصرف داروها سوالاتی می‌پرسد. اگر معاینه فیزیکی و بررسی شرح حال پزشکی شما هیچ دلیل آشکاری برای ناباروری مردانه نشان ندهد، ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را تجویز کند.

آزمایشات ناباروری

آنالیز مایع منی یکی از آزمایش‌های رایج است که پزشکان برای کمک به تشخیص ناباروری مردان استفاده می‌کنند. این تست آزمایشگاهی روی نمونه مایع منی انجام می‌شود و تعداد و کیفیت اسپرم را بررسی می‌کند. سایر آزمایش‌هایی که پزشک می‌تواند برای کمک به شناسایی علت ناباروری مردان تجویز کند شامل تصویربرداری، اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها، آزمایش ادرار و بیوپسی بیضه برای تعیین میزان تولید اسپرم توسط بیضه‌هاست.

تشخیص خانگی ناباروری مردان

بسیاری از محصولات موجود در بازار امکان آزمایش خانگی نمونه‌های مایع منی را برای بررسی باروری فراهم می‌کنند. برخی از آزمایش‌های خانگی ناباروری آقایان همچنین بررسی می‌کنند که اسپرم چقدر می‌تواند حرکت کند. اما تست خانگی اسپرم محدودیت‌هایی نیز دارد. از جمله اینکه معمولاً تنها یک عامل موثر بر باروری را اندازه‌گیری می‌کنند و همچنین قابلیت اعتماد نتایج این تست‌ها به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

همانطور که پیشتر اشاره شد آزمایش مایع منی که آنالیز مایع منی نام دارد و  در محیط آزمایشگاه انجام می‌شود بهترین راه برای تشخیص ناباروری آقایان است.

روش های درمان ناباروری مردان

روش‌های درمان می‌توانند بسیار متنوع باشند و بستگی به علت ناباروری در آقایان دارد. در زیر تعدادی از روش‌های درمان ناباروری مردان آورده شده است:

تغییر سبک زندگی

ممکن است بتوان تولید اسپرم سالم را با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی مردان افزایش داد. از جمله این تغییرات که در درمان ناباروری آقایان موثر عبارتند از :

• حفظ وزن در محدوده سالم
• مصرف بیشتر میوه و سبزیجات
• داشتن فعالیت بدنی منظم، از جمله پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری
• مدیریت استرس
• ترک سیگار، الکل و مواد مخدر
• عدم استفاده از روان‌کننده‌ها یا لوبریکانت در طول رابطه جنسی

درمان دارویی

هورمون‌درمانی می‌تواند سطح هورمون‌هایی را که خیلی بالا یا پایین است تنظیم کند و بر کیفیت اسپرم تاثیر بگذارد. همچنین ممکن است لازم باشد برای درمان ناباروری آقایان مصرف برخی داروها مثل برخی از انواع داروهای ضدافسردگی و آنتی آندروژن‌ها را متوقف کرد یا جایگزین‌هایی برای آنها پیدا کرد:

عمل جراحی

عمل جراحی برای درمان ناباروری در آقایان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• وازکتومی معکوس. اگر برای جلوگیری از ورود اسپرم به منی وازکتومی انجام داده‌اید، انجام وازکتومی معکوس مجرای دفران را دوباره به هم متصل می‌کند تا بارداری دوباره امکان‌پذیر شود.

• وازواپیدیدیموستومی. اگر علت ناباروری مردان انسداد باشد، این جراحی انسداد اپیدیدیم را که مانع از ورود اسپرم به منی می‌شود، برطرف خواهد کرد. (اپیدیدیم لوله پیچ‌خورده‌ای است که در مقابل بیضه قرار دارد و اسپرم در آنجا بالغ می‌شود).

• بازیابی اسپرم. پزشک با استفاده از بیوپسی اسپرم را از بیضه‌ها یا اپیدیدیم بازیابی می‌کند.

• جراحی واریکوسل یا واریکوسلکتومی. واریکوسل وضعیتی است که در آن به دلیل وجود رگ‌های واریسی در کیسه بیضه، خون در بیضه‌ها تجمع می‌کند و این مسئله ممکن است تاثیری منفی بر کیفیت اسپرم داشته باشد و دلیل ناباروری در آقایان شود. جراحی واریکوسلکتومی رگ‌های واریسی را خارج می‌کند و این می‌تواند در برخی موارد شانس بارداری را افزایش دهد.

روش‌های کمک‌باروری

استفاده از فناوری کمک باروری (ART) برای درمان ناباروی آقایان شامل برداشتن تخمک از تخمدان‌های همسر و ترکیب آن با اسپرم در محیط آزمایشگاه است:

• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI). طی این کار، پزشک یک سلول اسپرم را به طور مستقیم به تخمک تزریق می‌کند.
• لقاح آزمایشگاهی (IVF). در طول فرایند آی وی اف، پزشک به همسرتان داروهای باروری تزریق می‌کند که باعث بالغ شدن چندین تخمک در تخمدان‌های او می‌شود. سپس تخمک‌ها  پس از آماده شدن جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه در معرض اسپرم قرار داده می‌شوند. پس از اینکه یک سلول اسپرم تخمک را بارور کرد، پزشک تخمک بارور شده را در داخل رحم قرار می‌دهد.

پیشگیری از ناباروری مردان

برای پیشگیری از ناباروری مردان، چندین راهکار وجود دارد که می‌تواند به حفظ سلامت و عملکرد صحیح سیستم تولید مثل مردان کمک کند:

• اجتناب از سیگار، الکل و مواد مخدر
• محدود کردن قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک
• تزریق به موقع و کامل واکسن‌های ضد ویروس‌هایی که ممکن است بر باروری تاثیر بگذارند.
• اجتناب از قرار گرفتن طولانی‌مدت بیضه‌ها در معرض حرارت
• اجتناب از غذاهای پرچرب و حفظ وزن سالم

در مورد سایر عوامل خطرساز ناباروری مردان و اینکه چگونه می‌توانید ریسک ابتلای خود را کاهش دهید با یک پزشک صحبت کنید. چنانچه تشخیص سرطان در شما داده شده است، قبل از شروع درمان با پزشک در مورد ذخیره کردن اسپرم خود در بانک اسپرم صحبت کنید.

از چه غذاها یا نوشیدنی‌هایی باید اجتناب کرد؟

برخی مطالعات نشان می‌دهد که بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها ممکن است بر کیفیت اسپرم تاثیر بگذارند. بدین منظور برای پیشگیری از ناباروری در آقایان محدودیت در مصرف برخی غذاها می‌تواند موثر باشد. از جمله این مواد غذایی عبارتند از:

• گوشت‌های فرآوری شده
• شیرینی‌جات
• سویا
• محصولات لبنی
• کنسروها
• نوشابه و سایر نوشیدنی‌هایی که حاوی قند زیادی هستند
• الکل
• کافئین

یک رژیم غذایی متعادل‌تر که شامل موارد زیر است می‌تواند به پیشگیری از ناباروری مردان کمک کند:

• میوه‌ها و سبزیجات تازه
• حبوبات
• ماهی‌ها
• شیر کم چرب

مراجعه به پزشک برای ناباروری در آقایان

اگر شما و همسرتان بعد از یک سال تلاش نتوانستید باردار شوید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همانطور که گفته شد ناباروری در مردان مساله شایعی است که راه‌های درمان زیادی برای آن وجود دارد. بسیاری از آقایان دوست ندارند در مورد آن با همسر یا پزشک خود صحبت کنند. اما سعی کنید با خود و همسرتان مهربان باشید. صحبت کردن با روان‌درمانگر هم می‌تواند کمک کند تا با احساسات خود کنار بیایید.

بنابر آنچه گفته شد ناباروری مردان می‌تواند مشکلی بسیار چالش‌برانگیز باشد که دلایل آن متنوع بوده و افراد زیادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما به دلیل پیشرفت  تکنولوژی‌ و روش‌های مدرن درمان ناباروری، بسیاری از زوج‌ها پتانسیل به دنیا آوردن فرزند خود را دارند. اگر همسرتان بعد از یک سال تلاش باردار نشد، بهتر است با یک پزشک صحبت کنید. تغییراتی در سبک زندگی ممکن است بتواند از ناباروری جلوگیری کند و جراحی‌ها و روش‌های درمانی می‌توانند علل آن را رفع کنند.