سرطان تخمدان
سرطان تخمدان چیست و چطور شروع می‌شود؟ در این مطلب با سرطان تخمدان، علل و علائم سرطان تخمدان، آزمایشات و معاینات تشخیصی و درمان سرطان تخمدان آشنا شوید.
سرطان تخمدان
سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) توده‌ای سلولی است که در تخمدان‌ها تشکیل می‌شود. سلول‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند و می‌توانند به بافت‌های سالم بدن حمله کنند و آنها را از بین ببرند.
دستگاه تناسلی زنان شامل دو تخمدان در دو طرف رحم است. تخمدان‌ها که هر کدام به اندازهٔ یک بادام هستند، تخمک‌ها و همچنین هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند.
علائم سرطان تخمدان
وقتی سرطان تخمدان ایجاد می‌شود، در ابتدا ممکن است علائم قابل توجهی ایجاد نکند. وقتی هم که علائم بروز می‌کند، معمولاً به سایر بیماری‌های شایع‌تر نسبت داده می‌شود. اما علائم و نشانه‌های سرطان تخمدان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نفخ یا ورم شکم
- احساس سیری سریع هنگام غذا خوردن
- کاهش وزن
- ناراحتی در ناحیهٔ لگن
- خستگی
- کمردرد
- تغییر در عادت‌های دفع مانند یبوست
- نیاز مکرر به ادرار کردن
پس اگر علائمی دارید که شما را نگران می‌کند، در اولین فرصت از پزشک خود وقت بگیرید.
علل ایجاد سرطان تخمدان
مشخص نیست که چه چیزی باعث سرطان تخمدان می‌شود، اما پزشکان مواردی را شناسایی کرده‌اند که می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
پزشکان می‌دانند سرطان تخمدان زمانی شروع می‌شود که سلول‌های داخل یا نزدیک تخمدان‌ها تغییرات یا جهش‌هایی در دی‌ان‌ای (DNA) خود ایجاد می‌کنند. DNA یک سلول حاوی دستورالعمل‌هایی است که به سلول می‌گوید چه کاری انجام دهد. تغییرات سرطانی به سلول‌ها پیام می‌دهد که به سرعت رشد کنند و تکثیر شوند و توده یا توموری از سلول‌های سرطانی ایجاد کنند.
سلول‌های سرطانی زمانی به زندگی خود ادامه می‌دهند که سلول‌های سالم بمیرند. آنها می‌توانند به بافت‌های مجاور حمله کنند، از تومور اولیه جدا شوند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند و اصطلاحاً متاستاز کنند.
در مورد شروع سرطان تا متاستاز بدانید.
انواع سرطان تخمدان
نوع سلولی که سرطان در آن شروع می‌شود، نوع سرطان تخمدان را تعیین می‌کند و به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام درمان برای بیمار بهتر است. انواع سرطان تخمدان شامل موارد زیر است:
سرطان اپیتلیال تخمدان (Epithelial ovarian cancer): این رایج‌ترین نوع سرطان تخمدان و شامل چند زیرگروه، از جمله کارسینوم سروز و کارسینوم موسینوس است.
تومورهای استرومال (Stromal tumors): این نوع تومور نادر است و در مقایسه با سایر سرطان‌های تخمدان معمولاً در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود.
تومورهای سلول زایا (Germ cell tumors): این سرطان‌های نادر تخمدان معمولاً در سن‌های پایین‌تر رخ می‌دهند.
عوامل افزایش‌دهنده در بروز سرطان تخمدان
عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهند عبارت است از:
سن: با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. این بیماری اغلب در افراد مسن تشخیص داده می‌شود.
تغییرات ژنتیکی ارثی: درصد کمی از سرطان‌های تخمدان ناشی از تغییرات ژنی است که از والدین به ارث برده می‌شوند. ژن‌هایی که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند شامل BRCA1 و BRCA2 هستند. این ژن‌ها خطر ابتلا به سرطان پستان را نیز افزایش می‌دهند. چند تغییر ژنی دیگر نیز وجود دارد که خطر سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند، از جمله تغییرات ژنی مرتبط با سندرم لینچ (Lynch syndrome) و ژن‌های BRIP1 ،RAD51C و RAD51D.
سابقهٔ خانوادگی سرطان تخمدان: اگر بستگان نسبی شخص به سرطان تخمدان مبتلا شده باشند، او ممکن است ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیماری داشته باشد.
اضافه وزن یا چاقی: اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد.
درمان جایگزینی هورمونی پس از یائسگی: مصرف داروهای هورمون‌درمانی جایگزین برای کنترل علائم و نشانه‌های یائسگی ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
آندومتریوز: آندومتریوز یک عارضهٔ اغلب دردناک است که در آن بافتی شبیه لایهٔ داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند.
سن شروع و پایان قاعدگی: شروع قاعدگی در سن پایین، یا شروع یائسگی در سن بالاتر، یا هر دو ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
هرگز باردار نشدن: اگر زنی هرگز باردار نشده باشد، ممکن است ریسک بیشتری برای ابتلا به سرطان تخمدان داشته باشد.
جلوگیری از سرطان تخمدان
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سرطان تخمدان وجود ندارد. اما ممکن است راه‌هایی برای کاهش ریسک آن وجود داشته باشد:
مصرف قرص‌های ضدبارداری را در نظر بگیرید: از پزشک خود بپرسید که آیا قرص‌های ضدبارداری خوراکی ممکن است مناسب شما باشد یا خیر. مصرف قرص‌های ضدبارداری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد. اما خود این داروها ریسک‌هایی دارند، بنابراین بر اساس موقعیت خاص شما ر مورد عوارض و مزایای این قرص‌ها با پزشک صحبت کنید.
عوامل خطرساز خود را با پزشک خود در میان بگذارید: اگر سابقهٔ خانوادگی سرطان پستان و تخمدان دارید، این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. او می‌تواند تعیین کند که این زمینهٔ قبلی چه نتایجی برای شما به دنبال دارد. پزشک ممکن است شما را به مشاور ژنتیک ارجاع دهد که می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری در مورد انجام آزمایش ژنتیک کمک کند. اگر مشخص شد جهش ژنی دارید که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد، می‌توانید برای جلوگیری از سرطان، جراحی برداشتن تخمدان‌ها یا اصطلاحاً اوفورکتومی را با مشورت پزشکتان مد نظر قرار دهید.
تشخیص سرطان تخمدان
آزمایشات و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص سرطان تخمدان به شکل زیر است:
معاینهٔ لگن: در طول معاینات لگن، پزشک دستکش می‌پوشد و انگشتان خود را وارد واژن می‌کند و همزمان دست دیگر را روی شکم فشار می‌دهد تا اندام‌های لگنی را حس کند. پزشک همچنین دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانهٔ رحم را به صورت چشمی معاینه می‌کند.
تصویربرداری: آزمایشاتی مانند سونوگرافی یا سی‌تی اسکن شکم و لگن ممکن است به تعیین اندازه، شکل و ساختار تخمدان کمک کنند.
آزمایش خون: آزمایشات خون ممکن است شامل آزمایش عملکرد اندام‌ها باشد که می‌تواند به تعیین سلامت کلی شخص کمک کند. پزشک همچنین می‌تواند برای بررسی نشانگرها یا مارکرهای تومور که علامت سرطان تخمدان هستند، خون شخص را آزمایش کند. به عنوان مثال، آزمایش آنتی‌ژن سرطانی 125 یا CA125 می‌تواند پروتئینی را که اغلب در سطح سلول‌های سرطانی تخمدان یافت می‌شود، شناسایی کند. این آزمایشات نمی‌تواند ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان را مشخص کند، اما ممکن است سرنخ‌هایی در مورد تشخیص و پیش‌آگهی بیمار ارائه دهند.
عمل جراحی: گاهی اوقات تا وقتی شخص تحت عمل جراحی برداشتن تخمدان و آزمایش آن برای علائم سرطان قرار نگیرد، نمی‌توان از تشخیص مطمئن بود.
آزمایش ژنتیک: پزشک ممکن است آزمایش نمونه خون را برای بررسی تغییرات ژنی که خطر سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد، توصیه کند. اگر پزشک بداند شما جهشی ارثی در DNA خود دارید، می‌تواند در مورد برنامهٔ درمانی شما بهتر تصمیم بگیرد. شاید بخواهید این اطلاعات را با خویشاوندان نسبی خود، مانند خواهر و برادر و فرزندانتان به اشتراک بگذارید، زیرا آنها نیز ممکن است در معرض خطر تغییرات ژنی مشابه باشند.
وقتی تأیید شد که شخص به سرطان تخمدان مبتلا است، پزشک از اطلاعات حاصل از آزمایشات و پروسه‌های انجام‌شده برای تعیین مرحلهٔ سرطان استفاده می‌کند. مراحل سرطان تخمدان شامل استیج (Stage) یا مرحلهٔ یک تا 4 است که اغلب با اعداد رومی I تا IV نشان داده می‌شود. پایین‌ترین مرحله نشان می‌دهد که سرطان محدود به تخمدان‌هاست و در مرحلهٔ 4، سرطان به نواحی دوردست بدن گسترش یافته است.
درمان سرطان تخمدان
درمان سرطان تخمدان معمولاً شامل ترکیبی از جراحی و شیمی‌درمانی است. درمان‌های دیگری نیز وجود دارد که ممکن است در شرایط خاص استفاده شود.
عمل جراحی
عمل‌های حذف سرطان تخمدان به شکل زیر است:
جراحی برای برداشتن یک تخمدان: برای سرطان در مراحل اولیه که به خارج از یک تخمدان گسترش نیافته، جراحی ممکن است شامل برداشتن تخمدان آسیب‌دیده و لولهٔ فالوپ آن باشد. این روش ممکن است توانایی شخص برای بچه‌دار شدن را حفظ کند.
جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان: اگر سرطان در هر دو تخمدان وجود داشته باشد، اما هیچ نشانه‌ای از گسترش آن به ناحیهٔ دیگری وجود نداشته باشد، جراح ممکن است هر دو تخمدان و هر دو لولهٔ فالوپ را خارج کند. این روش رحم را دست‌نخورده باقی می‌گذارد، بنابراین ممکن است همچنان بتوان با استفاده از رویان یا تخمک منجمد یا با تخمک‌های اهدایی باردار شد.
جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان و رحم: اگر سرطان گسترده‌تر باشد یا بیمار نخواهد توانایی خود را برای بچه‌دار شدن حفظ کند، جراح می‌تواند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، رحم، غدد لنفاوی مجاور و یک لایه از بافت چربی شکم به نام امنتوم (Qmentum) را بردارد.
جراحی برای سرطان پیشرفته: اگر سرطان پیشرفته باشد، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن مقدار هرچه بیشتری از تومور توصیه کند. در این شرایط، گاهی اوقات شیمی‌درمانی قبل یا بعد از جراحی انجام می‌شود.
مطلب عمل اوفورکتومی را ببینید.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی یا کیموتراپی یک درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول‌های سریع‌الرشد در بدن از جمله سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. داروهای شیمی‌درمانی را می‌توان به داخل رگ تزریق کرد یا به صورت خوراکی مصرف کرد.
شیمی‌درمانی اغلب پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بدن استفاده می‌شود اما قبل از جراحی نیز می‌توان از آن استفاده کرد.
در شرایط خاص، داروهای شیمی‌درمانی ممکن است در حین جراحی، حرارت داده و به شکم تزریق شوند که شیمی‌درمانی داخل صفاقی هیپرترمیک نامیده می‌شود. این داروها برای مدت معینی در جای خود باقی می‌مانند و بعد از بدن تخلیه می‌شوند.
درمان هدفمند
درمان‌های دارویی هدفمند بر یک سری نقاط ضعف موجود در سلول‌های سرطانی تمرکز می‌کنند. درمان‌های دارویی هدفمند با حمله به این نقاط ضعف می‌توانند باعث مرگ سلول‌های سرطانی شوند.
اگر درمان هدفمند سرطان تخمدان را مد نظر دارید، پزشک می‌تواند با آزمایش سلول‌های سرطانی مشخص کند که کدام درمان هدفمند بیشترین تأثیر را بر سرطان شما دارد.
هورمون‌درمانی
هورمون‌تراپی یا هورمون‌درمانی از داروهایی برای جلوگیری از اثرات هورمون استروژن بر سلول‌های سرطانی تخمدان استفاده می‌کند. برخی از سلول‌های سرطانی تخمدان از استروژن برای کمک به رشد خود استفاده می‌کنند، بنابراین مسدود کردن استروژن ممکن است به کنترل سرطان کمک کند.
هورمون‌درمانی ممکن است یک گزینهٔ درمانی برای برخی از انواع سرطان تخمدان باشد که رشد کندی دارند. همچنین اگر سرطان پس از درمان‌های اولیه عود کند، باز هم هورمون‌درمانی می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی از سیستم ایمنی برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. در شرایط معمول، سیستم ایمنی بدن با بیماری‌ها مبارزه می‌کند، اما در صورت بروز سرطان، ممکن است به سلول‌های سرطانی حمله نکند، چون آنها پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که کمکشان می‌کند خود را از سلول‌های سیستم ایمنی مخفی کنند.
ایمونوتراپی با تداخل در این فرایند با بیماری مبارزه می‌کند. ایمونوتراپی ممکن است گزینه‌ای برای درمان سرطان تخمدان در شرایط خاص باشد.
مراقبت تسکینی
مراقبت تسکینی یک مراقبت پزشکی تخصصی است که بر تسکین درد و سایر علائم یک بیماری جدی تمرکز می‌کند. متخصصان مراقبت‌های تسکینی با بیمار، خانواده و سایر پزشکان همکاری می‌کنند تا یک لایه حمایت بیشتر ارائه دهند که مکمل مراقبت‌های مداوم بیمار باشد. مراقبت تسکینی را می‌توان در حین انجام سایر درمان‌های تهاجمی مانند جراحی و شیمی‌درمانی استفاده کرد.
وقتی از مراقبت تسکینی همراه با سایر درمان‌های مناسب استفاده می‌شود، افراد مبتلا به سرطان ممکن است حال بهتری داشته باشند و طول عمرشان بیشتر شود. مراقبت تسکینی توسط تیمی متشکل از پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان آموزش‌دیده ارائه می‌شود. هدف تیم‌های مراقبت تسکینی بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به سرطان و خانواده‌هایشان است. این شکل از مراقبت در کنار روش‌های درمانی ارائه می‌شود.
مقابله و حمایت
مبتلا شدن به سرطان تخمدان می‌تواند اتفاق بسیار فشارآوری باشد. به مرور زمان راه‌هایی برای کنار آمدن با احساسات خود پیدا خواهید کرد، اما در این بین، ممکن است پیشنهادهای زیر برای شما مفید باشد:
کسی را برای صحبت کردن پیدا کنید: شاید بخواهید احساسات خود را با یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود در میان بگذارید، یا شاید ترجیح دهید در یک گروه حمایتی عضو شوید.
اجازه دهید کمکتان کنند: درمان سرطان می‌تواند فرایندی بسیار خسته‌کننده باشد. به اطرافیانتان بگویید که چه کارها یا شرایطی کمک‌حال شما خواهد بود و از کمک گرفتن هیچ حس بدی نگیرید. کمک اطرافیان در چنین موقعیت‌هایی کمترین کاری است که می‌توانند بکنند.
اهداف معقولی تعیین کنید: هدف داشتن به شما کمک می‌کند احساس کنترل بر اوضاع را داشته باشید و می‌تواند به شما حس هدفمندی بدهد. اما اهدافی را انتخاب کنید که بتوانید به آنها برسید.
برای خودتان وقت بگذارید: خوب غذا خوردن، آرامش و استراحت کافی می‌تواند به مبارزه با استرس و خستگی ناشی از سرطان کمک کند.
مطلب عمل هیسترکتومی را ببینید.
مراجعه به پزشک برای درمان سرطان تخمدان
آماده شدن برای ویزیت پزشک
اگر علائمی دارید که شما را نگران کرده است، می‌توانید با وقت گرفتن از یک متخصص زنان یا جراح فلوشیپ سرطان زنان شروع کنید.
درصورتی‌که به یک پزشک زنام مراجعه کردید و او مشکوک به سرطان تخمدان باشد، ممکن است به یک متخصص آنکولوژی زنان ارجاع داده شوید. آنکولوژیست زنان یک متخصص زنان و زایمان است که در زمینهٔ تشخیص و درمان سرطان تخمدان و سایر سرطان‌های زنان تحصیلات تکمیلی دارد. برخی از کارهایی که قبل از ملاقات با پزشک می‌توانید انجام دهید شامل موارد زیر است:
- پیشاپیش در مورد هر گونه محدودیت قبل از ویزیت پزشک، مانند نخوردن غذای جامد در روز قبل از ویزیت سؤال کنید.
- علائم خود را یادداشت کنید، حتی علائمی که به نظر می‌رسد بی‌ارتباط باشد.
- اطلاعات کلیدی پزشکی خود، از جمله سایر بیماری‌ها را یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله تغییرات عمده یا عوامل استرس‌زا در زندگی خود را یادداشت کنید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید.
- از یکی از اقوام یا دوستان خود بخواهید که شما را همراهی کند.
- حرف‌های پزشک را بنویسید یا ضبط کنید تا آنها را پس از خارج شدن به خاطر بیاورید.
- سؤالاتی را که می‌خواهید از پزشک بپرسید یاداداشت کنید.
سؤالات شما از پزشک
برخی از سؤالاتی که باید از پزشک خود بپرسید شامل اینهاست:
- محتمل‌ترین علت علائم من چیست؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟
- چه درمان‌هایی در دسترس هستند، و انتظار چه عوارض جانبی را داشته باشم؟
- پیش‌آگهی چیست؟
- اگر بخواهم بچه‌دار شوم، چه گزینه‌هایی در دسترس است؟
- من بیماری‌های دیگری دارم. چگونه می‌توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
علاوه بر سؤالاتی که آماده کرده‌اید، در پرسیدن سؤالات دیگری که همان موقع به ذهنتان می‌رسد، تردید نکنید.
سؤالات پزشک از شما
پزشک احتمالاً سؤالاتی از شما می‌پرسد. اگر آماده پاسخ به آنها باشید وقت بیشتری برای مرور مسائلی که برایتان مهم‌تر است خواهید داشت. ممکن است از شما سؤال شود:
- اولین بار چه زمانی علائم را تجربه کردید، و شدت آنها چقدر است؟
- علائم مداوم بوده است یا گاه به گاه؟
- چه چیزی علائم شما را بهبود می‌بخشد یا بدتر می‌کند؟
- آیا خویشاوند مبتلا به سرطان تخمدان یا سینه دارید؟
- آیا سرطان‌های دیگری در سابقه خانوادگی شما وجود دارد؟
