یبوست در کودکان
مدفوع و میزان دفع کودکان شیرخوار با یکدیگر متفاوت است. به همین دلیل، گاهی اوقات کودک هیچ مشکلی ندارد ولی والدین، به ویژه مادرها نگران وجود یبوست در کودکشان می‌شوند. برای برطرف شدن اضطراب‌ها و شناخت بیشتر شما در رابطه با یبوست کودکان، در این مطلب می‌توانید با تشخیص یبوست در بچه‌ها، دلایل ایجاد یبوست در کودکان، درمان یبوست و راهکارهایی برای مراقبت از کودک مبتلا به یبوست و درمان یبوست، همچنین موارد و زمان مراجعه به پزشک آشنا شوید.
یبوست در نوزاد و کودک
نوزادانی که به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می‌شوند، به ندرت دچار یبوست خواهند شد، زیرا شیر مادر بهترین تعادل ممکن بین چربی و پروتئین را دارد و بنابراین مدفوع نوزاد تغذیه‌شده با شیر مادر تقریباً همیشه نرم است، حتی اگر نوزاد چند روز مدفوع نداشته باشد. نوزادان و شیرخواران ممکن است بعد از هر بار شیر خوردن مدفوع داشته باشند یا این اتفاق ممکن است یک بار در روز یا با فاصلۀ بیشتری باشد. در طول روزهای اول تولد کودکتان، شکل و نوع مدفوع او چند بار تغییر می‌کند که بد نیست با چگونگی آن آشنا باشید، زیرا نگرانی‌های احتمالی شما را کاهش می‌دهد. همچنین الگوی فردی مدفوع یک کودک به چیزهایی که می‌خورد و می‌نوشد، میزان فعال بودنش، سن او و سرعت هضم مواد غذایی در معده‌اش ارتباط دارد.
علائم یبوست در نوزاد و کودک
ابتدا باید در نظر بگیرید که چه چیزی برای کودک شما طبیعی است. اگر کودک شما شیر خشک یا غذای کمکی می‌خورد، احتمالاً مدفوع منظمی یعنی حداقل یک بار در روز یا یک روز در میان دارد. اما برای کودکی که با شیر مادر تغذیه می‌شود، تعداد دفعات یا الگوی طبیعی برای دفع وجود ندارد. هر کودکی الگوی خود را دارد و برای کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، حتی یک بار مدفوع در هفته چیزی بی‌سابقه نیست. پس از مدتی، شما با عادت‌های منحصر به فرد کودک خود هماهنگ خواهید شد. اما به‌طورکلی نشانه‌ها و علائم وجود یبوست در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مدفوع کمتر از معمول، به ویژه اگر کودک سه روز یا بیشتر مدفوع نداشته است و در حین عمل دفع به وضوح ناراحت است.
- مدفوع سفت و خشک که دفع آن بدون توجه به دفعات دفع برای کودک دشوار است.
- مدفوع بسیار آبکی در پوشک کودک وجود دارد یا اگر در حال یادگیری استفاده از توالت است، لباس زیرش کثیف شده باشد. فکر نکنید این علامت همیشه به معنای اسهال کودک است، چون می‌تواند شواهدی از یبوست هم باشد، زیرا مدفوع مایع می‌تواند از کنار انسداد ایجادشده در رودهٔ کوچک عبور کند و در پوشک یا لباس زیر کودکتان ظاهر شود. پس به کثیفی ناشی از دفع در لباس زير کودکان خردسالتان نیز توجه کنید.
دلایل ایجاد یبوست در کودک
ابتلا به یبوست در کودکان دلایلی دارد که شایع‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
غذای کمکی و جامد: وقتی کودک غذاهای جامد بیشتری می‌خورد، تعجب نکنید اگر دچار یبوست خفیفی شود. این یبوست اغلب به دلیل پایین بودن میزان آب مصرفی روی می‌دهد. یبوست همچنین می‌تواند زمانی که کودک را از شیر می‌گیرید اتفاق بیفتد، زیرا از شیر گرفتن کودک گاهی به کم‌آبی بدن منجر می‌شود. پس یادتان باشد با شروع خوردن غذای کمکی در شش ماهگی، به صورت منظم آب جوشیده و خنک شده به کودک داده شود.
شیر خشک: اگر کودک را با شیر خشک تغذیه می‌کنید، این امکان وجود دارد که شیر خشک باعث یبوست او شود و غیرمعمول نیست که پروتئین موجود در شیر خشک‌های مختلف علت ایجاد یبوست باشد. بد نیست اگر در مورد تغییر نوع شیر خشک از پزشک کودک سؤال کنید. اما برخلاف آنچه ممکن است شنیده باشید، مقدار آهن موجود در شیر خشک باعث ایجاد یبوست نمی‌شود.
کم‌آبی بدن: اگر بدن کودک دچار کم‌آبی شود، سیستم بدنی او با جذب مایعات بیشتر، از هرچه می‌خورد یا می‌نوشد و همچنین از مدفوع موجود در روده‌های او برای دریافت آب کمک می‌گیرد. نتیجه نیز مدفوعی سفت و خشک است که دفع آن سخت خواهد بود.
نوشیدن مقدار بیش از حدی شیر: پر کردن شکم کودک با شیر، به جای خوردن مواد غذایی پرفیبر نیز یکی از علل اصلی یبوست در کودکان نوپا و پیش‌دبستانی است.
خوردن مقدار زیادی از غذاهای کم‌فیبر: کودک ممکن است دچار یبوست شود اگر مقدار زیادی پنیر، ماست یا کرهٔ بادام‌زمینی بخورد، اما میوه، سبزیجات و غلات کامل کافی مصرف نکند.
اضطراب توالت و دستشویی: اگر کودک شما در مورد آموزش استفاده از توالت اضطراب دارد، ممکن است عمداً مدفوعش را نگه دارد. اگر او تمام علائم فشار برای دفع مثل سفت کردن بدن و قرمز شدن صورتش را نشان می‌دهد، ممکن است واقعاً در تلاش باشد که آن را نگه دارد. حتی اگر فرزندتان آموزش توالت رفتن را دیده باشد، باز هم ممکن است در دستشویی برای خالی کردن روده‌های خود به اندازهٔ کافی صبر نکند. این می‌تواند باعث تجمع مدفوع شود که موجب پیچ خوردن و کشیدگی رودهٔ بزرگ می‌شود. بزرگ شدن روده ممکن است منجر به مدفوع‌هایی سفتی شود که بزرگ‌تر از حد طبیعی هستند و دفع آنها دشوار است. همین باعث می‌شود که کودک برای استفاده از لگنچه یا دستشویی، حتی بی‌میل‌تر از قبل باشد.
کمبود فعالیت: حرکت و فعالیت به جریان یافتن خون به سمت دستگاه گوارش کودک کمک می‌کند. بنابراین، اگر کودکی غیرفعال باشد ممکن است در بخش حرکات روده دچار مشکل شود.
بیماری یا یک عارضۀ پزشکی: اگرچه غیرمعمول است، اما یبوست می‌تواند ناشی از یک بیماری نهفته مانند کم‌کاری تیروئید، مسمومیت غذایی حاد و برخی حساسیت‌های غذایی و اختلالات متابولیک مربوط به سوخت و ساز بدن باشد. همچنین یبوست در موارد نادرمی‌تواند به وسیلهٔ بیماری هیرشپرونگ ایجاد شود. این بیماری ناشی از یک نقص مادرزادی است که مانع از عملکرد درست رودهٔ کودک می‌شود. اگر به نظر می‌رسد سفت بودن مدفوع کودک دلیلی مشخص برایتان ندارد، می‌توانید از پزشک فرزندتان در مورد ابتلای کودک به عدم تحمل لاکتوز، کم‌کاری تیروئید، دیابت یا حتی فیبروز کیستیک سؤال کنید.
درمان یبوست در کودک
برای مراقبت از کودکان مبتلا به یبوست، راهکارهایی وجود دارد. برخی از این راه‌حل‌ها و درمان‌ها که می‌توانید آنها را امتحان کنید شامل موارد زیر است:
به کودک کمک کنید کمی فعالیت کند: اگر کودک شما شروع به خزیدن کرده است، او را تشویق کنید چند دور بخزد. اگر هنوز به این مرحله نرسیده است، سعی کنید به جای آن، پاهای او را ورزش دهید؛ به این شکل که او را به پشت بخوابانید، به آرامی پاهایش را در یک حرکت دایره‌ای رو به جلو شبیه رکاب زدن یک دوچرخه حرکت دهید. اما اگر کودکتان راه افتاده است یا خردسال است، او را هر روز تشویق کنید که هر روز مقداری راه برود.
شکم کودک را ماساژ دهید: سه انگشت زیر ناف او در سمت چپ و پایین شکم را اندازه بگیرید و فشار ملایم، اما محکمی را با نوک انگشتان خود وارد کنید. تا حدی فشار دهید که یک توده یا سفتی را حس کنید. فشار ملایم اما ثابت را برای حدود سه دقیقه حفظ کنید. اما ماساژ شکم و بدن برای کودک مبتلا به ریفلاکس معده توصیه نمی‌شود.
در صورت تغذیه با شیر خشک، از پزشک برای تغییر نوع و برند آن سؤال کنید: تغییر شیر خشک کودک شما پس از تأیید پزشک نیز شاید بتواند مؤثر باشد. پس بد نیست اگر یک شیر خشک دیگر را با مشورت پزشک اطفال امتحان کنید.
مواد غذایی با هضم راحت‌تر هم به کودک بدهید: اگر کودک شما برای خوردن انواع غذاهای کمکی به اندازۀ کافی بزرگ شده، یعنی بزرگ‌تر از شش ماه است، بد نیست سعی کنید با یک قاشق غذاخوری کودک کمی پورهٔ آلو، زردآلو یا گلابی برای کمک به شل شدن مدفوعش به او بدهید.
از دادن مقدار زیادی غذاهای یبس‌کننده به کودک خودداری کنید: این غذاها شامل موز، هویج یا کدوی پخته و مقادیر زیادی از فرآورده‌های لبنی مانند شیر، پنیر، ماست و بستنی است. دو فنجان لبنیات در روز برای یک کودک خردسال مناسب است. برای تعریف یک فنجان باید گفت که هر فنجان معادل یک فنجان شیر یا ماست یا ۴۲ گرم پنیر سفت است.
دریافتی فیبر را افزایش دهید: مقدار زیادی غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات به کودک بدهید. زردآلو، آلو، نخودفرنگی، لوبیا، کلم بروکلی و البته آلو بخارا گزینه‌های خوبی است. اگر کودک خردسالتان طعم آلو بخارا را دوست ندارد، سعی کنید آب آلو بخارا را به شیر او اضافه کنید. ریختن ۲۹ میلی‌لیتر آب آلو بخارا در نصف فنجان شیر بسیار مؤثر خواهد بود.
برای کمک به نرم ماندن مدفوع، مقدار مایعات مصرفی کودکتان را افزایش دهید: آب بهترین گزینهٔ شماست، اما کمی آب آلو بخارا یا آب سیب نیز می‌تواند کمک کند. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان و از بین رفتن اشتها، مصرف آب‌میوهٔ کودک را به یک دوم فنجان تا سه چهارم فنجان یعنی معادل ۱۱۸ تا ۱۷۷ میلی‌لیتر محدود کنید.
کودک را مجبور به دستشویی رفتن نکنید: کودکتان را قبل از اینکه آمادگی‌اش را پیدا می‌کند، وادار به یادگیری توالت رفتن نکنید. وادار کردن کودک به استفاده از لگنچه می‌تواند او را از آن بترساند یا بیزار کند و در نهایت منجر به این شود که مدفوع خود را نگه دارد. اگر متوجه شدید فرزندتان مدفوعش را نگه می‌دارد، مقدار فیبری را که می‌خورد افزایش دهید و آموزش توالت رفتن را متوقف کنید و تا وقتی نشانه‌های آمادگی واقعی کودک را می‌بینید برای امتحان دوبارهٔ آموزش توالت رفتن صبر کنید.
کودک را تشویق کنید به محض احساس آمادگی برای دفع، از لگنچه استفاده کند: اگر کودک می‌گوید که هرگز احساس آمادگی نمی‌کند، سعی کنید او را به شکل درست و دور از فشاری وادارید که بعد از صبحانه و شامش فقط پنج تا ۱۰ دقیقه روی لگنچه بنشیند. بچه‌هایی که مدتی طولانی یبوست داشته‌اند ممکن است به موقع متوجه پر شدن مجرای مقعد خود نشوند. با کتاب خواندن برای کودک در حین نشستن او روی لگنچه، توالت رفتن را به اوقات خوشایندتری تبدیل کنید. اما اگر نمی‌خواهد او را مجبور نکنید که در آنجا بماند، وگرنه کم‌کم به این نتیجه می‌رسد که استفاده از توالت یک تنبیه است.
سعی کنید بفهمید که آیا فرزند شما عمداً دفعش را نگه می‌دارد یا خیر: برخی از کودکان با استفاده از توالت بیرون از خانه راحت نیستند. برخی کودکان هم پس از آنکه یک بار مدفوع سفتی داشته‌اند که به دشواری دفع شده است، شروع به مقاومت در برابر دستشویی رفتن می‌کنند. نگه داشتن مدفوع تنها باعث بدتر شدن یبوست می‌شود. بنابراین، اگر حدس می‌زنید مشکل یبوست فرزندتان به این دلیل است، حتماً با پزشک کودک خود صحبت کنید.
در مورد استفاده از ملین با پزشک کودک صحبت کنید: برای استفاده از یک ملین کودک از پزشک سؤال کنید و هرگز بدون تأیید پزشکش، به او ملین ندهید. همچنین اگر کودک یبوست شدید داشته باشد، پزشک ممکن است پیشنهاد کند یک شیاف گلیسیرین را امتحان کنید. شیاف مقعد کودک را تحریک و کمک می‌کند تا یک نوبت دفع داشته باشد. امت هیچ‌وقت بدون نظر پزشک و به طور منظم از شیاف استفاده نکنید، زیرا ممکن است کودک به آن وابسته شود یا عوارض ناخواسته‌ای بروز کند که درمان آنها مشکل‌تر باشد.
از کرم برای التیام زخم ناشی از یبوست استفاده کنید: اگر مدفوع کودک به قدری خشک و سفت است که کمی خون یا حتی پارگی‌های کوچکی به نام شقاق در پوست ظریف اطراف مقعدش مشاهده می‌کنید، لازم است دربارهٔ این پارگی‌ها با پزشک کودک صحبت کنید. همچنین می‌توانید برای کمک به التیام زخم، کمی از یک کرم که پزشک آن را تأیید کرده باشد، به این ناحیه بزنید و آن را تمیز و خشک نگه دارید.
موارد و زمان مراجعه به پزشک
اگر کودکتان دچار یبوست شده، در صورت وجود هر یک از موارد زیر لازم است با پزشک کودکتان تماس بگیرید:
- اگر کودک شما غذا نمی‌خورد، وزن کم می‌کند یا در مدفوع او خون وجود دارد.
- اگر درمان‌های ابتدایی مانند تعدیل رژیم غذایی کودک به بهبود وضعیت او کمکی نمی‌کند.
- اگر سن کودک کمتر از چهار ماه است و مدفوع بسیار سفتی دارد یا ظرف ۲۴ ساعت مدفوع نداشته و او قبلاً در این دوره زمانی مدفوع داشته است.
همچنین لازم است بدانید که هرگز بدون مشورت با پزشک از ملین یا شیاف برای درمان یبوست در کودکان استفاده نکنید.
