تأخیر تکاملی رشد در کودکان نوپا
وقتی رشد کودک نوپای خود را نگاه می‌کنید و نقاط عطفی را که در پیش دارد می‌شناسید، طبیعی است که کنجکاو و حتی نگران باشید که آیا پیشرفت او روند نرمالی دارد یا خیر؟ طبیعی است از خودتان بپرسید: «نباید تا حالا دیگر بای‌بای می‌کرد؟» یا «برادرش هم تو این سن از قاشق استفاده نمی‌کرد؟» اما احتمالاً او طبق جدول زمانی خاص خودش به خوبی رشد خواهد کرد. در بیشتر موارد، کودکان درست در حدود زمان مورد انتظار به هر نقطهٔ عطفی، مانند حرف زدن، آموزش استفاده از توالت، بالا و پایین رفتن می‌رسند و اگر هم این طور نباشد، خیلی زود این تأخیر خود را جبران می‌کنند. اما از سوی دیگر، نباید فراموش کنید که اگر کودک نوپای شما نوعی تأخیر تکاملی واقعی داشته باشد، کشف هرچه زودتر مشکلات احتمالی مهم است، چون برخی از ناتوانی‌ها ممکن است تا زمانی که بچه‌ها به سن پیش‌دبستانی می‌رسند ناپدید شوند، درحالی‌که برخی دیگر تا سال‌های دبستان شناسایی نمی‌شوند. در این مطلب با همه چیز در مورد تأخیر تکاملی کودکان نوپا آشنا شوید.
تأخیر تکاملی به چه معناست؟
پزشکان زمانی از این اصطلاح استفاده می‌کنند که کودک در محدوده‌ٔ زمانی گسترده‌ای که نرمال تلقی می‌شود، به نقاط عطف تکاملی نرسد. تأخیر ممکن است در یک یا چند بخش باشد:
- مهارتهای حرکتی درشت و ظریف، مانند راه رفتن و خط‌خطی کردن با مدادشمعی
- مهارتهای خودیاری، مانند یادگیری استفاده از توالت و لباس پوشیدن
- مهارتهای اجتماعی، مانند برقراری ارتباط چشمی و بازی با دیگران
- مهارتهای ارتباطی و زبانی؛ هم «زبان دریافتی»، یعنی درک معانی کلمات و جملات که به فهمیدن مربوط می‌شود و هم «زبان بیانی»، یعنی بیان ایده‌ها در قالب کلمات و جملات؛ مربوط به صحبت کردن
کارشناسان می‌گویند باید به خاطر بسپاریم که اگرچه رشد و تکامل معمولاً توالی و ترتیب مشخصی دارد، یعنی بیشتر کودکان قبل از راه افتادن شروع به خزیدن می‌کنند، قبل از اینکه اولین کلمه‌شان را بگویند، غان و غون می‌کنند، اما کودکان با سرعت‌های متفاوت و شیوه‌های مختلفی رشد می‌کنند. برای مثال، یک کودک ۱۸ ماهه ممکن است مهارتهای حرکتی پیشرفته‌ای داشته باشد، زیرا عاشق کندوکاو چیزها و تعامل از طریق حرکت است، اما شاید کلمات زیادی به زبان نیاورد و کودک نوپای دیگری در همان سن ممکن است عبارت‌های دوکلمه‌ای بسازد اما در فعالیت‌هایی که نیازمند مهارتهای حرکتی هستند تبحر کمتری داشته باشد. پس چیزی که ردیابی و تشخیص آن مهم‌تر می‌شود این است که کودک در همه‌ٔ زمینه‌ها در حال پیشرفت باشد.
در مورد مهارتهای حرکتی ظریف کودکان بیشتر بدانید.
در رابطه با تأخیر تکاملی کودکان چه نوع مشکلاتی را می‌توان دید؟
بیشتر والدین نسبت به سن دستیابی فرزندشان به نقاط عطف حرکتی درشت، مانند خزیدن و راه رفتن و اینکه آیا دستاوردهای او زودهنگام یا دیرهنگام تلقی می‌شود، بسیار حساس هستند. اما شما ممکن است به مهارتهای حرکتی ظریف‌تر فرزندتان، مانند توانایی یا ناتوانی او در برداشتن نخودفرنگی از بشقابش یا ورق زدن صفحات یک کتاب نیز توجه کنید.
در عرصه‌ٔ زبان، ممکن است تشخیص دهید که فرزند شما در زبان دریافتی، یعنی درک معانی کلمات و جملات، یا زبان بیانی، یعنی بیان ایده‌ها در قالب کلمات و جملات، مشکل دارد. همچنین ممکن است کودک با آنچه پزشکان «قصد ارتباطی» می‌نامند، مشکل داشته باشد. قصد ارتباطی یعنی توانایی بیان منظور خود از طریق کارهایی مانند اشاره کردن با دست و تقلید کردن و همچنین از طریق تولید صدا.
همچنین به خاطر داشته باشید که اگر فرزند شما زودرس به دنیا آمده، ممکن است برای رسیدن به مراحل تکاملی، کمی بیشتر از سایر بچه‌های هم‌سن خود زمان نیاز داشته باشد. بیشتر پزشکان رشد و تکامل یک کودک زودرس را بر حسب زمانی که باید به دنیا می‌آمد، یعنی موعد مقرر تولد به جای تاریخ تولد واقعی، ارزیابی می‌کنند و تا دومین یا سومین سالگر تولدش مهارتهای او را بر اساس این سن می‌سنجند.
فکر خوبی است که با جدول‌های زمانی رشد کودکان نوپا آشنا شوید تا بتوانید از آنها به عنوان یک راهنمای کلی استفاده کنید.
عوامل و علل تأخیر تکاملی کودکان چیست؟
گاهی اوقات تأخیر در تکامل، یک دلیل پزشکی دارد، مثلاً عوارض زایمان زودرس یا یک بیماری ژنتیکی مثل سندرم داون است. گاهی هم می‌تواند نتیجه‌ٔ یک بیماری جدی یا تصادف باشد.
تأخیر در رشد گفتار و زبان ممکن است از اختلال شنوایی یا مشکلی در حنجره، گلو یا حفره‌ٔ بینی یا دهان ریشه بگیرد. دشواری در زمینه‌ٔ «قصد ارتباطی» ممکن است مربوط به مشکلی در سیستم عصبی مرکزی باشد.
با این وجود، بیشتر اوقات، هیچ دلیل پزشکی خاصی برای توضیح علت تأخیر در رشد و تکامل یافت نمی‌شود.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟
حس غریزی خود را دنبال کنید. شما کودک نوپای خود را بهتر از هر کسی می‌شناسید، بنابراین احتمالاً زودتر متوجه مشکلات یا مشکلات بالقوه خواهید شد. اگر نگرانی یا سؤال دارید، آن را با پزشک مطرح کنید، حتی اگر فقط برای اطمینان خاطر باشد. ممکن است یادداشت کردن برداشت‌هایتان قبل از مراجعه به پزشک مفید باشد. پس سؤالاتی مشابه موارد زیر و جواب‌هایشان را برای خودتان یادداشت کنید:
- آیا چیز خاصی در نحوهٔ راه رفتن یا صحبت کردن کودکم باعث نگرانی من شده است؟
- آیا به نظر می‌رسد او یک مهارت تکاملی را که قبلاً به آن رسیده بود از دست داده است؟
- آیا علائم خاصی از تأخیر در رشد فیزیکی در او دیده‌ام؟
- آیا نشانهٔ خاصی از تأخیر زبانی یا ارتباطاتی را در کودک دیده‌ام؟
پزشک کودک برای تشخیص تأخیر تکاملی کودک چه می‌کند؟
کارشناسان طب اطفال توصیه می‌کنند که کودکان در طول ویزیت‌های چک‌آپ سلامت برای هر گونه تأخیر احتمالی بررسی شوند و در هر مراجعه و مراقبت سلامت پزشکی کودک ۹، ۱۸، ۲۴ یا ۳۰ ماهگی ارزیابی تکاملی رسمی و روشمندی داشته باشند.
پزشک کودکتان باید از شما در مورد هر گونه نگرانی احتمالی سؤال کند. با استفاده از آزمون‌های استاندارد ارزیابی تکاملی، پزشک به بررسی مهارتهای حرکتی خاص، مهارتهای ارتباطی و زبانی، و توانایی شناختی می‌پردازد.
اگر مورد نگران‌کننده‌ای پیدا کند، ممکن است شما را به متخصص اطفالی که در مسائل تکاملی تخصص دارد، ارجاع دهد. کودک نوپای شما سپس یک ارزیابی تکاملی خواهد داشت که ارزیابی عمقی‌تری از مهارتهای اوست یا اگر به نظر برسد فرزندتان تأخیر زبانی یا ارتباطی دارد، پزشک ممکن است او را برای یک ارزیابی متمرکز روی تکامل زبانی، به آسیب‌شناس گفتار و زبان ارجاع دهد.
البته چون کشف مشکلات بینایی و شنوایی که ممکن است روی رشد دیگر بخش‌ها تأثیر بگذارد دشوار است، خود شما باید بادقت باشید و چک‌آپ‌های چشم و گوش نیز باید جزئی از هر کدام از مراقبت‌های پزشکی فرزندتان باشد.
اگر در فاصله‌ٔ ویزیت‌های منظم چک‌آپ سلامت، در مورد رشد و نمو کودک نوپای خود دچار نگرانی شدید، تا نوبت ویزیت بعدی صبر نکنید. با پزشک تماس بگیرید و نگرانی خود را توضیح دهید. او ممکن است بتواند تشویش شما را فوراً رفع کند یا بخواهد بلافاصله وقت ملاقاتی برای غربالگری تکاملی تعیین کند.
اگر پزشک بگوید کودک مشکلی ندارد اما شما هنوز نگران باشید چه باید بکنید؟
اگر فرزندتان توسط پزشکش ارزیابی شده است ولی شما هنوز نگران هستید، در مورد مشورت با یک پزشک دیگر تردید نکنید. به دنبال یک متخصص اطفال ماهر در زمینه‌های تکاملی باشید، یا در صورت نگرانی از تأخیر زبانی فرزندتان، با یک آسیب‌شناس گفتار و زبان مشورت کنید.
همچنین، هر تصمیمی که می‌گیرید، فکر خوبی است که پزشک اصلی فرزندتان را از مراجعه به پزشکان دیگر و یافته‌های آنها نیز مطلع کنید.
